Mineralna z wulkanu

Utworzono: niedziela, 04 maj 2008 Drukuj E-mail
Mineralna z wulkanu

Autor: Andrzej Klimek 2008-05-04

NiegdyÅ› w Karpatach i Sudetach wulkany nie byÅ‚y rzadkoÅ›ciÄ…. DziÅ› pozostaÅ‚y po nich skaÅ‚y powstaÅ‚e z lawy oraz… podziemne zÅ‚oża wód mineralnych.

Wulkany istniaÅ‚y na Ziemi od poczÄ…tku jej historii. Przed miliardami lat dymiÅ‚y na naszym globie tysiÄ…ce ognistych gór, których wydzieliny wytworzyÅ‚y pierwszÄ… atmosferÄ™ – mieszankÄ™ wodoru, metanu, amoniaku i wody, w której powstaÅ‚y pierwsze żywe organizmy.
Obecnie na powierzchni naszej planety znajduje siÄ™ 500 – 600 czynnych wulkanów. Jest to liczba szacunkowa, bowiem specjaliÅ›ci nie sÄ… w stanie policzyć dokÅ‚adnie wszystkich – niektóre sÄ… caÅ‚kowicie utajnione, inne znajdujÄ… siÄ™ w caÅ‚oÅ›ci pod powierzchniÄ… ziemi, jeszcze inne w głębinach oceanów. W okresie ostatnich 200 lat pochÅ‚onęły one ponad 200 tysiÄ™cy ludzkich ofiar.

Pompeje i Herculanum

Bóg Wulkan nie Å›pi, jest tylko pogrążony w lekkiej drzemce, która trwa sto, a czÄ™sto tysiÄ…c lat, lecz gdy siÄ™ zbudzi, biada wam Å›miertelni – pisaÅ‚ kronikarz rzymski po zagÅ‚adzie Pompei. SformuÅ‚owanie to niezwykle trafnie oddaje podstawowÄ… cechÄ™ zjawisk wulkanicznych: ich zmiennÄ… aktywność i niespodziewane wybuchy. Wszak jeden z najbardziej znanych wulkanów – Wezuwiusz byÅ‚ przez wiele stuleci uważany za zwykłą górÄ™. W 79 r. naszej ery góra ta zupeÅ‚nie niespodziewanie wyrzuciÅ‚a z siebie deszcz gorÄ…cych popioÅ‚ów z okruchami zakrzepÅ‚ej lawy. ZasypaÅ‚y one caÅ‚kowicie PompejÄ™ oraz Stabie.
SÄ…siednie Herculanum zostaÅ‚o zalane przez bÅ‚otny potok utworzony z popioÅ‚ów i wód deszczowych. W 1139 r. wulkan caÅ‚kowicie siÄ™ uspokoiÅ‚ i przez 500 lat sprawiaÅ‚ wrażenie caÅ‚kowicie wygasÅ‚ego. Niespodziewanie daÅ‚ znów znać o sobie w 1631 r. i od tego czasu jest stale czynny.{mospagebreak}

Góra na polu

Wybuch wulkanu może nastÄ…pić w każdej chwili w najmniej oczekiwanym miejscu. W 1943 r. w meksykaÅ„skiej wiosce Paricutin, na polu jednego z wieÅ›niaków z istniejÄ…cej od dawna szczeliny skalnej zaczęły ulatywać w powietrze, przy akompaniamencie podziemnych grzmotów, rozpalone kamienie i dymy. Po kilku godzinach w miejscu dawnej szczeliny sterczaÅ‚ 10-metrowy kopiec i ukazaÅ‚a siÄ™ lawa, a po tygodniu góra popioÅ‚u i lawy miaÅ‚a już 150 m wysokoÅ›ci.
W ciÄ…gu 2 lat przestaÅ‚a istnieć wioska Paricutin, sÄ…siednie wsie i pobliskie miasteczko zostaÅ‚y caÅ‚kowicie zalane i zasypane. W 1952 r. stożek wulkanu miaÅ‚ już 440 m wysokoÅ›ci, a wyrzucane przezeÅ„ materiaÅ‚y (gÅ‚ównie popioÅ‚y) docieraÅ‚y do odlegÅ‚ej o 320 km stolicy Meksyku. I wtedy wÅ‚aÅ›nie dziaÅ‚alność wulkanu Paricutin nagle siÄ™ urwaÅ‚a. Czy na zawsze? Tego nikt nie potrafi powiedzieć.

Korek w kraterze

Nie znamy dokÅ‚adnie wszystkich mechanizmów rzÄ…dzÄ…cych zjawiskami wulkanicznymi. Jedno jest pewne: przyczynÄ… gwaÅ‚townych wybuchów sÄ… gazy zawarte w magmie (gorÄ…cej roztopionej materii, która zalega w różnych miejscach głębszej warstwy skorupy ziemskiej). SÄ… to: para wodna, tlenki siarki, chlor, siarkowodór, metan i inne.
JeÅ›li lawa jest rzadka, ma wysokÄ… temperaturÄ™ i nie zastyga w kraterze, gazy wydobywajÄ… siÄ™ bez przeszkód na zewnÄ…trz, czasami wypychajÄ…c część lawy. JeÅ›li natomiast lawa jest gÄ™sta, Å‚atwo krzepnÄ…ca, tworzy ona szczelny korek w kraterze wulkanu. ZbierajÄ…ce siÄ™ gazy zwiÄ™kszajÄ… swoje ciÅ›nienie i w pewnej chwili wysadzajÄ… ów korek w powietrze. NastÄ™puje gwaÅ‚towny wybuch, a ulatujÄ…ce pod dużym ciÅ›nieniem gazy porywajÄ… z sobÄ… odÅ‚amki zakrzepÅ‚ej lawy.

Zagłada wyspy

Czasem zakrzepÅ‚a lawa tkwi w kraterze tak głęboko, że napór gazów prÄ™dzej rozsadzi górÄ™ niż odkorkuje ujÅ›cie. Tak wÅ‚aÅ›nie staÅ‚o siÄ™ na wyspie Krakatau (Indonezja) w 1883 r. ByÅ‚ to najwiÄ™kszy wybuch wulkanu w ostatnich 200 latach. CaÅ‚a wyspa wyleciaÅ‚a wtedy w powietrze. PopióÅ‚ wulkaniczny zostaÅ‚ wyrzucony na wysokość 30 km, a huk eksplozji sÅ‚yszano w promieniu 5000 km. Potężna 30-metrowa fala wtargnęła na sÄ…siednie wyspy, czyniÄ…c straszliwe spustoszenie.
OfiarÄ… żywioÅ‚u padÅ‚o 36 tysiÄ™cy ludzi, a rozprzestrzenione w górnych warstwach atmosfery drobne frakcje popioÅ‚u spowodowaÅ‚y trwajÄ…ce parÄ™ lat anomalie pogodowe w różnych częściach Å›wiata. W Polsce obserwowano przez 2 lata niecodzienne zorze polarne i Å›wiecÄ…ce obÅ‚oki.

Na styku płyt

PrzeszÅ‚o trzy czwarte wszystkich czynnych wulkanów znajduje siÄ™ w rejonach styku wielkich ruchomych pÅ‚yt tektonicznych. Na terenie naszego kraju wulkanów, nawet wygasÅ‚ych, dziÅ› nie ma. Przed tysiÄ…cami lat byÅ‚o inaczej. W Karpatach i Sudetach dymiÅ‚y niegdyÅ› ogniste góry, jak dziÅ› na Alasce czy Islandii. PozostaÅ‚y po nich skaÅ‚y pochodzenia wulkanicznego (andezyty i bazalty) oraz… podziemne zÅ‚oża dwutlenku wÄ™gla, który rozpuszczajÄ…c siÄ™ w wodzie pochodzÄ…cej z opadów, tworzy smaczne wody mineralne, takie jak „Kryniczanka” czy „Staropolanka”.

Odsłony: 4885
Our website is protected by DMC Firewall!