News

Autor: Seweryn Kukuła 2008-07-02

W okresie ponad 58 lat swojej działalności Instytut odegrał znaczącą rolę w kreowaniu postępu technologicznego w produkcji roślinnej w Polsce. Szczyci się też szeregiem dokonań i osiągnięć w dziedzinie badań nad kształtowaniem środowiska rolniczego, czy szerzej przyrodniczego. Łączy działalność poznawczą z utylitarną.
IUNG legitymuje się całym szeregiem wyników badań podstawowych z zakresu biochemii, mikrobiologii rolniczej, żywienia roślin, mechanizmów wzrostu i rozwoju roślin. W 2007 r. pracownicy IUNG opublikowali 708 publikacji, w tym 247 to publikacje recenzowane a 104 monografie i rozdziały w podręcznikach akademickich. Liczba publikacji w czasopismach wymienionych na liście Filadelfijskiego Instytutu Informacji wynosiła 31.
Działalność IUNG jest wyraźnie ukierunkowana na problemy rozwoju zrównoważonego i na wspieranie decyzji praktyki gospodarczej oraz władz administracyjnych i samorządowych. Aktualnie podejmowane działania nawiązują do dorobku nauki z przeszłości np. w zakresie gleboznawstwa, ale w sposób twórczy z niego korzystają.
Działalność IUNG w zakresie kształtowania środowiska nawiązuje do wcześniejszych badań i prac gleboznawczo-kartograficznych i podstaw gleboznawstwa stworzonych w Puławskim Ośrodku Nauk Rolniczych. Efektem tych prac były rozpoznanie i ocena przyrodniczych warunków produkcji rolniczej, które są obecnie wykorzystane w praktyce. Wyrażona w punktach ocena przestrzeni rolniczej, wykonana dla jednostek administracyjnych wszystkich szczebli (z dokładnością do gmin) ma ważne znaczenie praktyczne. Jest ona szeroko wykorzystywana w pracach analitycznych oraz w planowaniu strategicznym. Była też jednym z kryteriów wyodrębniania obszarów o niekorzystnych warunkach przyrodniczych (ONW). Na podkreślenie zasługuje fakt, że w trakcie negocjacji zasięgów obszarów o niekorzystnych warunkach gospodarowania z Komisją Europejską Instytut odegrał istotną rolę, dostarczając wyniki analiz przestrzennych charakteryzujących potencjał produkcyjny przestrzeni rolniczej. Bez bazy danych i tych analiz uzyskanie zgody na wyznaczenie ONW w obecnych rozmiarach (około 53% obszaru kraju) nie byłoby możliwe. Prace nad wydzielaniem ONW zostały uhonorowane nagrodą Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi i są dalej kontynuowane.
Badania IUNG umożliwiły także waloryzację warunków środowiskowych dla potrzeb rolnictwa ekologicznego i wskazanie obszarów szczególnie sprzyjających dla rozwoju tego systemu gospodarowania. IUNG od 1994 r. prowadzi badania dotyczącerolnictwa ekologicznego. Ich zakres obejmuje: doskonalenie agrotechniki, ocenę oddziaływania na środowisko przyrodnicze, ocenę jakości ziemiopłodów oraz organizację i ekonomikę gospodarstw ekologicznych. Zespół pracowników IUNG-PIB został w roku 2006 wyróżniony nagrodą Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi za opracowanie naukowych podstaw rolnictwa ekologicznego oraz jego promocję i upowszechnianie.
W posiadaniu IUNG-PIB znajdują się unikalne, stale wzbogacane, zasoby informacji o przestrzeni rolniczej Polski, które mogą być i są wykorzystane do wspierania decyzji w zakresie kształtowania środowiska. Zastosowanie danych glebowych w postaci numerycznej, analiza struktury użytkowania gruntów rolnych aktualizowana na podstawie zdjęć satelitarnych, numerycznego modelu terenu i danych agroklimatycznych, umożliwiają wyznaczanie obszarów o określonych warunkach glebowo-przyrodniczych, predysponowanych do spełniania różnych funkcji. Analizy takie służą wydzielaniu obszarów problemowych, terenów najcenniejszych z punktu widzenia produkcji roślinnej, obszarów wymagających zmian użytkowania gruntów i funkcji związanych z wdrażaniem różnych działań Planu rozwoju obszarów wiejskich. Mogą one być też przydatne w planowaniu strategicznym.
Ważne znaczenie z naukowego i praktycznego punktu widzenia miały wieloletnie badania monitorujące obecność metali ciężkich i siarki w glebach. Umożliwiły one opracowanie granicznych zawartości tych pierwiastków w glebach, odpowiadających różnym stopniom ich zanieczyszczenia. Badania te pozwoliły również na podważenie i zweryfikowanie pojawiających się czasem opinii i ocen zdecydowanie niekorzystnych dla naszego kraju. Reprezentatywne badania wykazały np., że tylko około 0,4% gleb użytków rolnych jest silnie lub bardzo silnie zanieczyszczonych metalami ciężkimi, a 4% siarką. Tak mała powierzchnia gleb zanieczyszczonych pierwiastkami toksycznymi nie ma więc praktycznie istotnego znaczenia jako czynnik ograniczający rolnicze wykorzystanie gleb w odniesieniu do całej Polski. Zagrożenie to należy jednak brać pod uwagę na obszarach o dużej koncentracji przemysłu hutniczego i wydobywczego.{mospagebreak}
Niebezpieczeństwo w zakresie ochrony gleb wiąże się ze stosowaniem w rolnictwie w celach nawozowych osadów ściekowych i komunalnych. Podjęte, w odpowiedzi na zapotrzebowanie społeczne, badania doprowadziły do opracowania zaleceń bezpiecznej ich utylizacji.
Biorąc pod uwagę ochronę środowiska przyrodniczego, zwłaszcza gleby i wody, przeprowadzono szereg badań nad oceną zachowania się herbicydów. Badania, które są nadal prowadzone, koncentrują się na opracowaniu metod oznaczania pozostałości herbicydów w glebie i wodzie, ocenie skażenia gleb i wód herbicydami oraz określeniu tempa przemieszczania się substancji czynnych herbicydów do wód gruntowych i powierzchniowych. Wyniki przeprowadzonych w tym zakresie badań mają duże znaczenie praktyczne. Są wykorzystywane do opracowania integrowanych metod walki z chwastami oraz w działaniach na rzecz ochrony środowiska przyrodniczego. IUNG – PIB analizuje także zmiany w strukturze użytkowania przestrzeni rolniczej. Rozwiązaniem perspektywicznym, pozwalającym na wykorzystanie zwolnionych z tradycyjnej produkcji rolnej gruntów (odłogi) może być też pozyskiwanie biomasy na cele energetyczne.
W ostatnich latach podjęto badania nad oceną możliwości pozyskiwania biomasy i wykorzystaniem tradycyjnych ziemiopłodów na cele energetyczne. Założono doświadczenia, które dają podstawy do oceny produkcyjności szerokiej gamy roślin energetycznych w różnych warunkach siedliskowych. Ten nowy kierunek badań jest aktualnie w centrum zainteresowania zespołu interdyscyplinarnego, współpracującego z sektorem energetycznym.
Z punktu widzenia kształtowania środowiska rolniczego ważną rolę odegrały prace nad rozpoznaniem stanu agrochemicznego gleb kraju oraz opracowanie zasad i technik nawożenia, respektujących aspekty ekologiczne. Ocenę odczynu i żyzności gleb Polski w przyswajalne dla roślin formy fosforu, potasu i magnezu przeprowadzono we współpracy z Krajową Stacją Chemiczno-Rolniczą. Uzyskane wyniki pozwoliły na diagnozę stanu aktualnego i wskazanie pojawiających się zagrożeń dla potencjału rolniczej przestrzeni produkcyjnej, związanych z ekstensyfikacją nawożenia i zakwaszeniem gleb. Były one podstawą formułowania szeregu opinii o gospodarce nawozowej, a także, obok wyników doświadczeń nawozowych, przesłankami doskonalenia kolejnych wersji systemów doradztwa nawozowego. Określono i skwantyfikowano szereg zależności między dawkami nawozów a plonami oraz niektórymi ich parametrami jakościowymi
Warto zaznaczyć, że ostatnie wersje doradztwa nawozowego IUNG (NAW-3, NAW-SALD, a także system MACROBIL) pozwalają na sporządzenie bilansów składników pokarmowych jako wskaźnika stopnia zrównoważonego gospodarowania oraz umożliwiają ocenę zagrożeń dla środowiska przyrodniczego.
Należy również podkreślić, że IUNG-PIB jest jednostką prawnie upoważnioną do opiniowania przydatności rolniczej nawozów i substancji użyźniających glebę. Prowadzone oceny dają możliwość eliminowania z rynku nawozów działających nieefektywnie lub zagrażających środowisku.
Jednym z czynników kształtujących środowisko przyrodnicze są systemy gospodarowania. W prowadzonych w IUNG badaniach z tego zakresu oceniano w sposób wielostronny różne systemy gospodarowania: ekologiczny, integrowany i konwencjonalny. Badano wpływ tych systemów na plonowanie roślin, porażenie przez choroby i szkodniki, a także na właściwości gleby oraz efektywność produkcji. Znaczącym efektem tego nurtu działalności IUNG PIB było, między innymi upowszechnienie wielu rozwiązań proekologicznych w praktyce rolniczej. Zaoferowano też praktyce rolniczej szereg technologii w zakresie produkcji roślinnej, efektywnych ekonomicznie i przyjaznych dla środowiska, bezpiecznych dla zdrowia ludzi i zwierząt. {mospagebreak}
Z punktu widzenia bezpieczeństwa żywnościowego za niezwykle cenne a zarazem perspektywiczne, uznać należy badania biochemiczne (fitochemiczne) dotyczące oceny możliwości wykorzystania substancji specyficznych roślin w przemyśle spożywczym, paszowym, farmaceutycznym oraz w ochronie roślin i eliminowania związków syntetycznych.
Istotne znaczenie praktyczne miały też działania dotyczące produkcji sadzonek wolnych od wirusów i wiroida utajonego oraz restrukturyzacja odmianowa chmielu na plantacjach produkcyjnych. Prace te były realizowane na zlecenie i finansowane przez Browary Żywiec SA. Okazało się, że zastosowanie metody hodowli merystemów wierzchołkowych w warunkach in vitro w celu uwalniania roślin od patogenów ma duże znaczenie naukowe. Projekt ten był dużym przedsięwzięciem naukowym, ale i organizacyjnym. Znalazł on bezpośrednie zastosowanie w praktyce rolniczej. Przewiduje się, że ogółem zostanie wyprodukowanych i przekazanych plantatorom ponad 330 000 sadzonek chmielu, co umożliwi obsadzenie areału ok. 150 ha znajdującego się u około 120 plantatorów. Wymiana starych, zainfekowanych patogenami i szkodnikami roślin oraz wprowadzenie zdrowych sadzonek do uprawy polowej przynosi wymierne korzyści ekonomiczne w postaci lepszego plonowania i wyższej zawartości alfa kwasów, mających wpływ na jakość i cenę surowca chmielu. Realizowany program wpłynął też na wzrost świadomości plantatorów i podniesienie kultury rolnej. W 2008 r. zespół pracowników IUNG-PIB został wyróżniony nagrodą Prezesa Oddziału PAN w Lublinie w konkursie na wybitne osiągnięcia w zakresie komercjalizacji wyników badań naukowych za projekt „Restrukturyzacja odmianowa chmielu uprawianego przez plantatorów".
Wyniki badań agrometeorologicznych Instytutu umożliwiły skwantyfikowanie wpływu warunków pogodowych na wzrost i plonowanie roślin. Stały się one podstawą wielu opracowań rejonizacyjnych oraz prognostycznych. Znalazły też swoje odzwierciedlenie w atlasie agrometeorologicznym. Szeroko są one wykorzystywane do prognozowania (monitoringu) skutków suszy, ocenianych na zlecenie Ministerstwa Rolnictwa i Rozwoju Wsi. W monitoringu suszy, obok wartości klimatycznego bilansu wodnego dla poszczególnych gatunków lub grup roślin, uwzględniono również specyfikę poszczególnych gleb (ich przepuszczalność, pojemność wodną itp.). Problem ten jest aktualny również w roku bieżącym.
Szereg działań o znaczeniu praktycznym wiąże się również z szerokim zakresem współpracy IUNG-PIB z placówkami zagranicznymi. W roku 2007 realizowano prace w 6 projektach Unii Europejskiej.
Przedstawione skrótowo wybrane kierunki działalności IUNG-PIB w Puławach, wskazują, że nauka dostrzega problemy praktyki społeczno-gospodarczej i skutecznie wspiera ich rozwiązywanie. Moim zdaniem opinia, którą sformułował prof. Andrzej Myczko (Sprawy Nauki 3/08) wskazując iż „Liberalny system rozliczania nakładów na naukę powoduje, że prowadzi się głównie prace teoretyczne bez perspektyw na wdrożenie” tylko w pewnym stopniu odzwierciedla stan faktyczny. Faktem natomiast jest, że system parametrycznej oceny jednostek badawczo-rozwojowych niedostatecznie uwzględnia działania na rzecz praktyki, zwłaszcza w sytuacji rozproszenia odbiorców wyników badań, tak jak ma to miejsce w rolnictwie.