Co ludzie myślą o GMO?
Niezależnie od opinii naukowców, polityki paÅ„stwa czy protestów ekologów, ostateczna decyzja dotyczÄ…ca akceptacji lub odrzucenia produktów inżynierii genetycznej należy do konsumentów, a zatem do nas wszystkich. Ta kwestia uzasadnia i wskazuje zasadnicze znaczenie badaÅ„ opinii spoÅ‚ecznej.
Z badań tych wynika przede wszystkim, że przeciętny obywatel niewiele wie
o biotechnologii, inżynierii genetycznej czy wreszcie o organizmach transgenicznych. Wiedza ta jest ograniczona do wyrwanych z szerszego kontekstu pojedynczych informacji. Z reguÅ‚y sÄ… to opinie jednostronne, a nie rzetelny, bezstronny materiaÅ‚, zmuszajÄ…cy do myÅ›lenia i wysnucia samodzielnych wniosków. WÅ‚aÅ›nie w niewiedzy i w braku rzetelnej informacji tkwi zapewne przyczyna tak wielu sporów dotyczÄ…cych nowoczesnej biotechnologii.
Opinie poszczególnych grup spoÅ‚ecznych w Polsce czy w innych krajach UE sÄ… jednoznacznie niekorzystne dla biotechnologii. Widać natomiast wyraźne różnice miÄ™dzy stanowiskiem spoÅ‚eczeÅ„stwa amerykaÅ„skiego a europejskiego. Powszechnie uważa siÄ™, że Amerykanie sÄ… zwolennikami GMO, natomiast Europejczycy sÄ… nastawieni sceptycznie. Różnica w ocenie GMO w USA i w UE w dużym stopniu wynika z innej roli rolnictwa i wsi, zadaÅ„ instytucji rzÄ…dowych, systemu certyfikacji itd.
W Polsce badania opinii publicznej byÅ‚y prowadzone w ramach projektów unijnych kilkakrotnie. Obserwowana jest staÅ‚a tendencja zmniejszania siÄ™ poparcia dla produktów GM. Pierwsze badania opinii publicznej w odniesieniu do GMO zrealizowano w 1998 r. Wówczas ponad 2/3 spoÅ‚eczeÅ„stwa byÅ‚o gotowe kupić i konsumować żywność GM. OÅ›rodek Badania Opinii Publicznej (OBOP) we wrzeÅ›niu 1998 r. na reprezentatywnej próbie spoÅ‚eczeÅ„stwa przeprowadziÅ‚ sondaż na temat: co sÄ…dzÄ… Polacy o stosowaniu biotechnologii i metod inżynierii genetycznej przy produkcji żywnoÅ›ci i napojów? Badania byÅ‚y realizowane w ramach programu badawczego Komisji Europejskiej, na wzór testów realizowanych przez Eurobarometr.
W 1998 r. część respondentów (14%) stwierdziÅ‚a, że interesowaÅ‚a siÄ™ tym zagadnieniem, prawie poÅ‚owa (48%) tylko o nim sÅ‚yszaÅ‚a, ale nie interesowaÅ‚a siÄ™ bliżej, a 38% w ogóle nie sÅ‚yszaÅ‚o o tych metodach. Kolejne pytanie dotyczyÅ‚o specjalnego oznakowania żywnoÅ›ci transgenicznej. W każdym przypadku prawie 80% respondentów opowiedziaÅ‚o siÄ™ za specjalnym jej oznakowaniem. Ponad poÅ‚owa badanych (57%) uznaÅ‚a także, że należy pozwolić produkować i sprzedawać żywność transgenicznÄ…. Prawie 23% respondentów byÅ‚o temu przeciwnych, a 20% nie miaÅ‚o zdania na ten temat. Im wyższy byÅ‚ poziom wyksztaÅ‚cenia badanych, lepsza sytuacja materialna oraz sÅ‚abszy zwiÄ…zek z religiÄ…, tym częściej wyrażali oni przekonanie, że należy zezwolić na produkcjÄ™ i sprzedaż żywnoÅ›ci transgenicznej. W 2000 r. 51% Polaków popieraÅ‚o prowadzenie badaÅ„ nad wykorzystaniem biotechnologii i inżynierii genetycznej w produkcji i przetwarzaniu żywnoÅ›ci, jednak obecnie wiÄ™kszość z nas obawia siÄ™, że mogÄ… one nieść zagrożenie dla zdrowia ludzi lub Å›rodowiska.
Mniej entuzjazmu
Aprobata dla badaÅ„ nad zastosowaniem w produkcji żywnoÅ›ci genetycznie zmodyfikowanych mikroorganizmów jest obecnie mniejsza niż 3 i 4 lata temu.
Prowadzenie badań nad lekami i szczepionkami z wykorzystaniem biotechnologii
i inżynierii genetycznej popiera 75% Polaków, ale 84% uważa, że powinny one być kontrolowane przez rzÄ…d i regulowane prawem. Zestawienie wyników kolejnych badaÅ„ pokazuje, że obecnie Polacy w mniejszym stopniu popierajÄ… nawet prowadzenie badaÅ„ nad lekami i szczepionkami wykorzystujÄ…cymi biotechnologiÄ™ i inżynieriÄ™ genetycznÄ…. Mniej osób obecnie (o 13%) uważa, że sÄ… one bezpieczne.
Za najbardziej pożyteczne Polacy uważajÄ… genetycznie zmodyfikowane bakterie w celu wykorzystania ich do oczyszczania Å›rodowiska (69%). 58% uważa za pożyteczne wprowadzanie ludzkich genów do bakterii w celu otrzymania leków lub szczepionek cennych w leczeniu czÅ‚owieka. 55% Polaków uznaje za szkodliwe zastosowanie biotechnologii w produkcji żywnoÅ›ci. Tylko 27% uważa, że jest to pożyteczne. 46% popiera hodowanie genetycznie zmodyfikowanych zwierzÄ…t, wykorzystywanych do badaÅ„ laboratoryjnych. Podobnie postrzegane jest wykorzystanie biotechnologii do wytwarzania roÅ›lin odpornych na choroby i szkodniki – 43% Polaków sÄ…dzi, że powinno siÄ™ je popierać. W przypadku pozostaÅ‚ych zastosowaÅ„ biotechnologii żadna z opinii nie uzyskaÅ‚a istotnej przewagi – wykorzystanie przy produkcji żywnoÅ›ci popiera 30% spoÅ‚eczeÅ„stwa, natomiast wytwarzanie organów do przeszczepu przez zwierzÄ™ta, którym wprowadzono ludzkie geny zyskuje aprobatÄ™ 38%.
Opinie niejednoznaczne
SpoÅ‚eczeÅ„stwo polskie w 67% jest przekonane, że metody inżynierii genetycznej umożliwiÄ… wprowadzenie nowych metod leczenia. Jednakże prawie tyle samo badanych (62%) obawia siÄ™, że stworzÄ… one zagrożenie nowymi chorobami. 51% Polaków wierzy, że metody inżynierii genetycznej przyczyniÄ… siÄ™ do zmniejszenia zanieczyszczenia Å›rodowiska, 50% że zmniejszÄ… znaczenie tradycyjnej żywnoÅ›ci lub pomogÄ… wyżywić ludzkość (48%). Z sondażu przeprowadzonego przez OBOP w 2003 r. wynika, że Polacy niemal powszechnie dostrzegajÄ… konieczność dodatkowego znakowania genetycznie zmodyfikowanej żywnoÅ›ci (88%), majÄ… również Å›wiadomość, że taki jest wymóg prawny (68%), ale jednoczeÅ›nie nie wiedzÄ…, czy dostÄ™pne w sprzedaży produkty żywnoÅ›ciowe zawierajÄ…ce biaÅ‚ka GM sÄ… specjalnie oznakowane (46%) lub uważajÄ…, że brak jest takich oznakowaÅ„.
W ostatnich badaniach, realizowanych na zlecenie Polskiej Federacji Biotechnologii,
w grudniu 2005 r. jednoznacznie wskazana jest drastyczna zmiana i spadek zaufania do produktów GM i biotechnologów w porównaniu do wyników z 1998 r.: dwie trzecie spoÅ‚eczeÅ„stwa sÄ… przeciwne żywnoÅ›ci GM.
Z przytoczonych wyżej danych można wysnuć kilka prawidłowości:
w ostatnich dziesiÄ™ciu latach nastÄ…piÅ‚ znaczny spadek zaufania do nowoczesnej biotechnologii i jej produktów (z 2/3 zwolenników do 2/3 przeciwników);
zastosowanie inżynierii genetycznej w medycynie i ochronie środowiska jest zdecydowanie popierane przez społeczeństwo;
badania naukowe w zakresie inżynierii genetycznej są akceptowane przez społeczeństwo.
Taka wiedza, jacy nauczyciele
Badania opinii spoÅ‚ecznej zlecane przez przeciwników biotechnologii prowadzÄ… do podobnych wniosków. ZostaÅ‚y one przeprowadzone latem 2003 r. przez CBOS na zlecenie Instytutu na rzecz Ekorozwoju. Na podstawie wyników sondażu przyjmuje siÄ™, że GMO nie jest wcale zagadnieniem abstrakcyjnym – sÅ‚yszaÅ‚o o nim ponad 90% ankietowanych. Ogromna wiÄ™kszość z nich jako źródÅ‚o informacji na ten temat wymienia Å›rodki masowego przekazu – telewizjÄ™, radio i prasÄ™. Zaledwie 8% dowiedziaÅ‚o siÄ™ o inżynierii genetycznej w szkole lub na uczelni. Te wyniki wskazujÄ… na ogromnÄ… rolÄ™ mediów w ksztaÅ‚towaniu Å›wiadomoÅ›ci odbiorców w zakresie biotechnologii, a co za tym idzie – na znacznÄ… odpowiedzialność spoczywajÄ…cÄ… na dziennikarzach i konieczność Å›cisÅ‚ej z nimi wspóÅ‚pracy pozostaÅ‚ych zainteresowanych stron dialogu. Natomiast, „jakość” tej wiedzy pozostawia wiele do życzenia. Na pytanie: „Czy w Polsce sÄ… już dostÄ™pne artykuÅ‚y wytworzone przy użyciu metod inżynierii genetycznej" twierdzÄ…co (poprawnie) odpowiedziaÅ‚o 42% respondentów, 39% nie miaÅ‚o zdania, a 19% uważaÅ‚o (błędnie), że nie. Ponad 80% ankietowanych przyznaje, że informacje o GMO docierajÄ…ce do spoÅ‚eczeÅ„stwa nie zawsze sÄ… zrozumiaÅ‚e. Być może to wÅ‚aÅ›nie brak zrozumiaÅ‚ej informacji jest przyczynÄ… braku zaufania do inżynierii genetycznej i systemu kontroli.
Tomasz Twardowski