Zadania dla leśników
Autor: red. 2007-12-02
Instytut Badawczy Leśnictwa w Sękocinie Starym k. Warszawy jest jednostką badawczo-rozwojową, zajmującą się już 77 lat badaniami stosowanymi opartymi na doświadczalnictwie w zakresie lasów, leśnictwa i gospodarki leśnej. Oto kilka wyników ostatnich badań IBL, które zainteresowały Redakcję „Sprawy Nauki”.
Jak przedstawia się kondycja zdrowotna naszych lasów na tle lasów Europy?
Kondycję lasów w całej Europie określa się na podstawie poziomu defoliacji drzew, tj. ubytku aparatu asymilacyjnego drzew próbnych w porównaniu z drzewami o pełnym ulistnieniu. Wyniki badań z zakresu monitoringu lasów wykonywanego od 1989 r. przez nasz Instytut wskazują, że aktualnie Polska znajduje się w grupie krajów o średnim udziale uszkodzenia koron drzew 20,1%, przy czym wynosi on 21,1% dla gatunków iglastych i 18,0% dla gatunków liściastych. Rok wcześniej udziały te kształtowały się odpowiednio 30,7, 29,6 i 34,1%. Gorszą niż w Polsce kondycję drzewostanów zanotowano w 15 krajach; np. średni udział uszkodzonych drzew iglastych i liściastych łącznie we Włoszech stanowił 30,5%, we Francji 35,6%, w Bułgarii 37,4% i w Czechach 56,2%. Najniższą defoliację, czyli najlepszą kondycję w Europie, wykazywały drzewostany iglaste Danii, Rumunii, Estonii, Ukrainy, Irlandii, Białorusi, Litwy i Finlandii oraz drzewostany liściaste Ukrainy, Albanii, Łotwy, Estonii, Białorusi i Rumunii.
W naszym kraju wykonywana jest obecnie inwentaryzacja wielkoobszarowa lasów, której metodykę opracował Instytut...
Inwentaryzacja lasów, ich zasobów oraz występujących zagrożeń biotycznych (a zauważyć należy, że w pierwszym pięcioletnim cyklu inwentaryzacji na obszarach leśnych założonych zostanie około 28 tys. powierzchni próbnych), w swoim podstawowym kształcie nawiązuje do metod stosowanych w inwentaryzacjach lasów Austrii, Finlandii, Niemiec, Szwajcarii i Stanów Zjednoczonych. Podobnie jak w wymienionych krajach, jej celem jest dostarczenie czynnikom decyzyjnym niezwykle ważnych i potrzebnych informacji do kształtowania polityki leśnej państwa, regulacji użytkowania lasu i wielu innych działań. Opracowanie przez IBL ostatecznej metodyki inwentaryzacji zostało poprzedzone pilotażowym wdrożeniem przez Biuro Urządzania i Geodezji Leśnej projektu instrukcji w województwie wielkopolskim. W tej fazie sprawdzone zostały wszystkie elementy inwentaryzacji, łącznie ze wstępnie opracowanym programem przetwarzania wyników. Zaproponowany w instrukcji zakres zbieranych i przetwarzanych w ramach inwentaryzacji danych jest wynikiem współpracy z naukowcami reprezentującymi wydziały leśne, z przedstawicielami praktyki gospodarczej, jak również doświadczeń Instytutu w zakresie wymogów sprawozdawczości międzynarodowej (UNECE/FAO, OECD).{mospagebreak}
Czy w świetle tak szczegółowych informacji o stanie lasów i ich zróżnicowanej kondycji zdrowotnej prowadzone są w Instytucie badania nad genetycznymi podstawami przystosowania się drzew leśnych do zmiennych warunków środowiska?
Od kilku lat prowadzimy wszechstronne badania z wykorzystaniem markerów molekularnych do poznania zróżnicowania genetycznego drzew leśnych, a także zwierząt łownych i grzybów patogenicznych. Analizy DNA umożliwiły jak dotąd m.in. określenie filogenezy, czyli pokrewieństwa genetycznego, europejskich populacji dębów po okresie ostatniej migracji polodowcowej na naszym kontynencie oraz dały narzędzia do szybkiego rozróżniania w terenie tzw. mieszańców różnych gatunków dębu i modrzewia. Na tej podstawie stwierdzono, że drzewostany dębowe w Polsce wywodzą się głównie z refugiów polodowcowych Półwyspu Bałkańskiego i Apenińskiego. Z kolei poznanie struktury genetycznej poszczególnych gatunków umożliwia prognozowanie, czy mają one wystarczająco zróżnicowaną pulę genową, aby mogły przystosować się do zmiennych warunków klimatycznych w przyszłości. Na obecnym etapie badań można zaobserwować dużą różnorodność genetyczną, zwłaszcza świerka, dębu i buka.
Czy w związku z zakładanymi zmianami klimatycznymi można oczekiwać zmian w składach gatunkowych naszych lasów? Czy podejmujemy jakieś działania profilaktyczne, aby dostosować gospodarkę leśną do takiej sytuacji?
Przewidywane zmiany klimatu nie są jednoznacznie i precyzyjnie określone, a proponowane praktyce scenariusze różnią się istotnie, zarówno co do przewidywanych średnich rocznych temperatur powietrza, długości okresu wegetacyjnego, jak i wielkości opadów atmosferycznych. Z uwagi na trudny do przewidzenia poziom antropopresji w obecnym stuleciu, nakładający się na spodziewane zmiany klimatu, opracowanie modelu pożądanego składu gatunkowego drzewostanów jest bardzo trudne. Możliwą strategią działania jest tworzenie takiej struktury gatunkowej drzewostanów, która zminimalizuje zagrożenia wynikające z nadchodzących, nieznanych przecież dokładnie, zmian środowiska. Jest to możliwe chociażby przez wzrost różnorodności gatunkowej drzewostanów. W ramach skali żyzności siedlisk leśnych należy zatem dążyć do możliwie dużej zmienności gatunkowej składu drzewostanów, gdyż układy bardziej zróżnicowane mają większą tolerancję na stresy i odporność na biotyczne czynniki szkodotwórcze. Takie założenie wymaga podjęcia w pierwszej kolejności przebudowy składu jednogatunkowych drzewostanów iglastych, rosnących na zbyt żyznych dla nich siedliskach. Lasy Państwowe od kilku lat realizują program takiej właśnie przebudowy, której celem jest kształtowanie drzewostanów o składzie gatunkowym cechującym się większą tolerancją na wahania temperatur i wilgotności, a także na działania silnego wiatru.
Dziękujemy za rozmowę.