Świszczące dzieci - astmatyczni dorośli
Świszczące dzieci - astmatyczni dorośli
Autor: Justyna Hofman – WiÅ›niewska 2008-05-04
Dziś astma jest chorobą w pełni opanowaną, chorych na astmę w szpitalach niemalże nie ma, zgony z powodu samej praktycznie się nie zdarzają. Jednak im więcej na temat tej choroby wiemy, tym bardziej okazuje się ona tajemnicza.
PrzyczynÄ… astmy jest z reguÅ‚y alergia. U dzieci w 90% przypadków, u dorosÅ‚ych w 50%. U dzieci do 4 r.ż. niezwykle trudno jest okreÅ›lić na podstawie objawów czy wystÄ™puje astma, czy jest to np. przewlekÅ‚e zapalenie oskrzeli. Napady Å›wistów u niemowlÄ…t i maÅ‚ych dzieci czÄ™sto sÄ… wynikiem zakażenia wirusowego, a nie astmy. Takie dzieci nazywa siÄ™ po prostu „Å›wiszczÄ…cymi dziećmi”. Nie wszystkie „Å›wiszczÄ…ce dzieci” stajÄ… siÄ™ astmatykami. Jeżeli jest obciążone dziedzicznie, dodatkowo ma atopowe zapalenie skóry, to ma duże szanse, że z biegiem czasu stanie siÄ™ dzieckiem astmatycznym. Czasem jedynym sposobem na rozpoznanie astmy u dziecka jest skuteczne próbne leczenie przeciwastmatyczne. Ale objawy mogÄ… ustÄ…pić, a w miarÄ™ dorastania dziecka może siÄ™ okazać, że astmy nie ma i nigdy u niego nie byÅ‚o. Może być i tak, że astma pojawia siÄ™ u niego dopiero, gdy jest czÅ‚owiekiem dorosÅ‚ym – mówi prof. WacÅ‚aw Droszcz, specjalista chorób wewnÄ™trznych, pÅ‚ucnych i alergicznych.
Alergeny, które najczęściej sÄ… przyczynÄ… chorób alergicznych, w tym i astmy, to:
drobiny odchodów roztocza kurzu domowego, sierść zwierzÄ…t domowych, mocz chomików, myszy, Å›winek morskich, a także odchody i upierzenie papug i kanarków. Dalej - zarodniki pleÅ›ni, aktywne Å›rodki chemiczne oraz alergeny zgromadzone w miejscach pracy. Napad astmy może wywoÅ‚ać np. zimne powietrze, dym papierosowy i wiele, wiele innych czynników, czÄ™sto dla chorego nieprzewidywalnych.
Niebezpieczeństwa wiosny
Przyczyny powstawania alergii nie sÄ… poznane do koÅ„ca. WÅ›ród nich wymienia siÄ™ predyspozycje genetyczne (rodzinne wystÄ™powanie astmy), zanieczyszczenie Å›rodowiska i zwiÄ™kszonÄ… ekspozycjÄ™ na alergeny, zaburzenia systemu odpornoÅ›ci.
Jest wÅ‚aÅ›nie czas pylenia, który potrwa do późnej jesieni, zimy. Astma pyÅ‚kowa wystÄ™puje dosyć rzadko, jej objawy nie sÄ… dramatyczne. Choroba wywoÅ‚ana jest uczuleniem na pyÅ‚ek roÅ›lin, czyli mÄ™skich komórek rozrodczych, unoszÄ…cych siÄ™ w powietrzu w porze kwitnienia. Osoby chore najczęściej sÄ… uczulone na pyÅ‚ki traw i zbóż (okoÅ‚o 80%), pyÅ‚ki drzew (okoÅ‚o 35%) i bylicy (8%). Typowym objawom alergicznym towarzyszÄ… napady astmy oskrzelowej oraz zmiany na skórze, czasem także dolegliwoÅ›ci ze strony przewodu pokarmowego. Choroba ujawnia siÄ™ zwykle miÄ™dzy 10 a 20 rokiem życia. Astma pyÅ‚kowa nie stanowi zagrożenia dla życia, ale znacznie obniża jego jakość. Zapobieganie jej jest praktycznie niemożliwe. Terapia polega na leczeniu przyczyny (eliminacjÄ™ alergenu i immunoterapia), leczeniu objawowym (leki przeciwhistaminowe, leki przeciwanafilaktyczne, kortykosteroidy, leki obkurczajÄ…ce bÅ‚onÄ™ Å›luzowÄ… nosa) i – niekiedy - leczeniu chirurgicznym (poprawiajÄ…ce drożność nosa oraz zmniejszajÄ…ce wpÅ‚yw ukÅ‚adu przywspóÅ‚czulnego na bÅ‚onÄ™ Å›luzowÄ… nosa).{mospagebreak}
Trudny oddech
Najpowszechniejsza jest astma oskrzelowa, czyli przewlekÅ‚a, zapalna choroba dróg oddechowych o podÅ‚ożu alergicznym, charakteryzujÄ…ca siÄ™ skurczem oskrzeli, samoistnie lub farmakologicznie odwracalnym oraz nadreaktywnoÅ›ciÄ… oskrzeli – twierdzi prof. Droszcz. Zmiany zapalne powodujÄ… nadreaktywność oskrzeli u osób z predyspozycjÄ… genetycznÄ… do atopii – dodaje prof. Tadeusz PÅ‚usa z WIM w Warszawie. U czÅ‚owieka powietrze do pÅ‚uc dostaje siÄ™ przez tchawicÄ™, oskrzela i drobne oskrzeliki. Droga, jakÄ… pokonuje (nazywana potocznie drogÄ… oddechowÄ…) wysÅ‚ana jest nabÅ‚onkiem oddechowym, bardzo wrażliwym na wszystkie bodźce zewnÄ™trzne, takie jak drażniÄ…ce opary, intensywne zapachy, infekcje, dym tytoniowy, zimne powietrze, wysiÅ‚ek fizyczny. W momencie ekspozycji na te bodźce oskrzela każdego czÅ‚owieka reagujÄ… nieznacznym skurczem, który mija w chwili zaprzestania dziaÅ‚ania bodźca. U alergików ten sam bodziec wywoÅ‚uje znacznie silniejsze reakcje. Pod wpÅ‚ywem alergenu w ich drogach oddechowych zachodzi wiele reakcji immunologicznych, doprowadzajÄ…cych do uwolnienia substancji zwanych mediatorami stanu zapalnego. Substancje te wywoÅ‚ujÄ… skurcz mięśniówki oskrzeli, pobudzajÄ… wydzielanie gÄ™stego Å›luzu, dodatkowo powodujÄ… obrzÄ™k i nacieczenie bÅ‚ony Å›luzowej komórkami zapalnymi. Skurcze oskrzeli sÄ… bardziej nasilone, trwajÄ… znacznie dÅ‚użej i mogÄ… spowodować dusznoÅ›ci. Oskrzela ludzi chorych na astmÄ™ doprowadzajÄ… wówczas do pÅ‚uc znacznie mniej powietrza, chory odczuwa wiÄ™c duszność. Jest tym faktem podenerwowany, co dodatkowo wzmaga zapotrzebowanie na tlen. Powietrzu przedzierajÄ…cemu siÄ™ przez zwężone meandry oskrzeli towarzyszy Å›wiszczÄ…cy oddech. Dla astmy oskrzelowej charakterystyczne sÄ… powtarzajÄ…ce siÄ™ napady dusznoÅ›ci, kaszlu, Å›wistów, zwÅ‚aszcza w nocy i/lub nad ranem. Objawom tym towarzyszy czÄ™sto zmienne ograniczenie przepÅ‚ywu powietrza przez drogi oddechowe, które cofa siÄ™ caÅ‚kowicie lub częściowo, spontanicznie lub pod wpÅ‚ywem leków.
Astma niejedno ma imiÄ™
Kolejnym rodzajem astmy jest astma atopowa, której objawy sÄ… wynikiem natychmiastowej reakcji alergicznej. Atopia jest dziedzicznÄ… skÅ‚onnoÅ›ciÄ… do nadmiernej reakcji na pospolite alergeny wziewne. Astma atopowa rozpoczyna siÄ™ przed 30 rokiem życia, zwykle w dzieciÅ„stwie. MogÄ… jej towarzyszyć inne choroby alergiczne, jak atopowe zapalenia skóry, czy pyÅ‚kowica. CzÄ™sto wystÄ™puje rodzinnie. Testy skórne z alergenami dajÄ… wyniki dodatnie, w surowicy można wykryć immunoglobuliny E (IgE) skierowane przeciwko alergenom, na które chory jest uczulony, przebieg jest częściej epizodyczny z okresami bezobjawowymi. Zaostrzenia choroby pojawiajÄ… siÄ™ po kontakcie z okreÅ›lonym alergenem – mówi prof. Droszcz. Astma nieatopowa cechuje siÄ™ tym, że rozpoczyna siÄ™ zwykle po 30. roku życia, najczęściej po przebytym zakażeniu wirusowym lub bakteryjnym. PrzyczynÄ… zaostrzeÅ„ sÄ… kolejne infekcje, testy skórne z alergenami dajÄ… wyniki ujemne, w surowicy nie stwierdza siÄ™ przeciwciaÅ‚ IgE skierowanych przeciwko alergenom Å›rodowiska, a przebieg choroby jest częściej przewlekÅ‚y i postÄ™pujÄ…cy.
SzczególnÄ… postaciÄ… astmy, która dotyczy ok. 10% chorych na astmÄ™ atopowÄ… jak i nieatopowÄ… jest tzw. astma aspirynowa. U osoby ok. trzydziestoletniej może siÄ™ ujawnić tzw. astma aspirynowa, która nie jest chorobÄ… alergicznÄ…, ale zaburzeniem pewnych szlaków metabolicznych. Jej przyczynÄ… jest nietolerancja niesterydowych leków przeciwzapalnych. To jest astma ciężka, czÄ™sto przebiegajÄ…ca z pokrzywkÄ…, z polipami nosa. SkÄ…d ona siÄ™ bierze tak naprawdÄ™ nie wiadomo. Dlaczego wystÄ™puje tak późno? Pan Profesor Szczeklik zaÅ‚ożyÅ‚ kiedyÅ› teoriÄ™ wirusowÄ…. Wiele zakażeÅ„ wirusowych spowodowaÅ‚o takie zaburzenia w różnych mechanizmach immunologicznych w ustroju, że potem ujawnia siÄ™ to jako astma aspirynowa. TÄ™ chorobÄ™ trudno siÄ™ leczy, ale Polska ma tu duże osiÄ…gniÄ™cia – podkreÅ›la WacÅ‚aw Droszcz. - Wpaść na to, że siÄ™ ma astmÄ™ aspirynowÄ… jest trudno. KtoÅ› ma gorÄ…czkÄ™ - bierze aspirynÄ™. Nie bardzo mu pomaga, czuje siÄ™ gorzej, wiÄ™c bierze coÅ› innego, po czym gorÄ…czka mija. Sytuacja siÄ™ powtarza i chory stwierdza, że ta aspiryna jednak mu szkodzi, wiÄ™c jej nie zażywa. To jednak nie znaczy, że astma, jeżeli u niego byÅ‚a, zniknęła. Ona zostaje. Nie wybucha w formie ataków, lecz przebiega jak zwykÅ‚a astma. Ale sytuacja jest bardziej skomplikowana, bo maÅ‚ej grupie chorych na astmÄ™ aspiryna pomaga.
Jest jeszcze astma wysiÅ‚kowa: napady dusznoÅ›ci wystÄ™pujÄ… przede wszystkim lub wyłącznie po wysiÅ‚ku lub po kilku minutach jego trwania i ustÄ™pujÄ… wkrótce po jego zaprzestaniu.
I astma zawodowa: postać astmy ujawniajÄ…ca siÄ™ w wyniku zadziaÅ‚ania szkodliwego czynnika zawodowego u pracownika, który do tej pory byÅ‚ zdrowy. U tych chorych objawy choroby mogÄ… ustÄ™pować w dni wolne od pracy, podczas urlopu.
Poza podziaÅ‚em etiologicznym istnieje również podziaÅ‚ astmy ze wzglÄ™du na jej przebieg i stopieÅ„ ciężkoÅ›ci. Wyróżnia siÄ™ zatem astmÄ™ sporadycznÄ… lekkÄ… oraz postacie przewlekÅ‚e: lekkÄ…, umiarkowanÄ… i ciężkÄ…. {mospagebreak}
Po czym poznać astmatyka
Chorzy z dusznością astmatyczną oddychają z wyraźnym wysiłkiem.
Ich oddech jest przyspieszony i uniemożliwia swobodne mówienie.
Towarzyszy temu przyspieszone tętno.
Aby uÅ‚atwić sobie oddychanie, przyjmujÄ… charakterystyczne pozycje, które angażujÄ… do tego celu dodatkowe mięśnie oddechowe, np. podpierajÄ… siÄ™ rÄ™kami o stóÅ‚.
WstÄ™pne rozpoznanie astmy można czÄ™sto ustalić na podstawie dolegliwoÅ›ci zgÅ‚aszanych przez chorego i wywiadu. Potem niezbÄ™dne sÄ… badania specjalistyczne. Przy pomocy testów skórnych można rozpoznać tzw. osobowość atopowÄ… – mówi WacÅ‚aw Droszcz. - Można okreÅ›lić też tzw. ogólne i swoiste IgE (immunoglobuliny typu E). Poziom IgE caÅ‚kowitego to okreÅ›lenie ogólnej liczby przeciwciaÅ‚ specyficznych, jakie wystÄ™pujÄ… w surowicy krwi. IgE swoiste w surowicy krwi to poziom przeciwciaÅ‚ odpowiedzialnych za specyficznÄ… reakcjÄ™ alergicznÄ…, np. na roztocza kurzu domowego. To sÄ… dość kosztowne badania. Poza tym poziom IgE u jednych pacjentów przekÅ‚ada siÄ™ na objawy alergii, a u innych nie. Znacznie taÅ„sze jest zrobienie bardzo prostego badania, o którym dziÅ› czÄ™sto siÄ™ zapomina. Jeżeli chory ma jakieÅ› problemy oddechowe powinien mieć zrobione zdjÄ™cie rentgenowskie klatki piersiowej i tzw. morfologiÄ™ ze wzorem. Chodzi tu o rÄ™czny rozmaz. To badanie ujawnia zwiÄ™kszonÄ… ilość krwinek kwasochÅ‚onnych (eozynofilia). W astmie zmniejszona jest pojemność życiowa pÅ‚uc oraz nasilona tzw. objÄ™tość wydechowa pierwszosekundowa, tzn. ilość powietrza, którÄ… pacjent w sposób natężony wydycha z pÅ‚uc w czasie jednej sekundy. Jest to bardzo dobry test wykrywajÄ…cy zwężenie oskrzeli typowe dla astmy. Jeżeli jest to chory Å›wiszczÄ…cy, należy wykonać także badanie spirometryczne po podaniu pacjentowi leku rozkurczowego. Astma charakteryzuje siÄ™ tym, że wystÄ™pujÄ… różne wahania typowych wskaźników spirometrii, w tym dobowa zmienność stopnia zwężenia oskrzeli. Jeżeli wyniki wykazujÄ… różnice miÄ™dzy pomiarem rano i wieczorem wynoszÄ…ce 20% i wiÄ™cej potwierdzajÄ… rozpoznanie astmy. Typowa jest także znaczÄ…ca poprawa wkrótce po wziewnym zażyciu leku rozszerzajÄ…cego oskrzela. NiezbÄ™dne jest też badanie laryngologiczne, jeżeli chory ma problem laryngologiczny. Astma czÄ™sto przebiega z polipami nosa i zmianami w zatokach.
Może być tak, że chory opowiada, co siÄ™ dzieje, a ja nic nie stwierdzam. Ale może teraz nic nie stwierdzam. Wtedy należy zbadać tzw. nadreaktywność oskrzeli, która jest bardzo typowa dla astmy.
Nie taka astma straszna...
W tej chwili jest to choroba, którÄ… siÄ™ bardzo dobrze leczy. W Klinice Chorób WewnÄ™trznych i Pneumologii Akademii Medycznej w Warszawie, którÄ… kierowaÅ‚em, powstaÅ‚ wówczas pierwszy w Polsce OÅ›rodek Leczenia Stanów Astmatycznych. W 1994 roku przyjÄ™liÅ›my do niego sześćdziesiÄ™ciu kilku chorych. W roku 2000 byÅ‚o to już 8 chorych, w 2007 tylko 1 chory. To nie znaczy, że astma zanika czy zmniejsza siÄ™ liczba chorych. Spada bardzo wyraźnie liczba hospitalizowanych z powodu astmy. Taka jest tendencja także na Å›wiecie. OczywiÅ›cie, na każdÄ… chorobÄ™ można umrzeć, na astmÄ™ też. WedÅ‚ug europejskiej statystyki, w milionowym mieÅ›cie na astmÄ™ rocznie umiera 10 osób – mówi Profesor.