Żywe skamieliny

Utworzono: sobota, 09 luty 2008 Drukuj E-mail

Żywe skamieliny

Autor: Andrzej Klimek 2008-02-09

Nikt dziÅ› nie wie i zapewne nigdy siÄ™ nie dowiemy, ile gatunków roÅ›lin i zwierzÄ…t żyÅ‚o na kuli ziemskiej.

Å»ycie pojawiÅ‚o siÄ™ na naszej planecie prawdopodobnie 3,5 mld lat temu. Przez 3 mld lat rozwijaÅ‚o siÄ™ tylko w morzach i oceanach, dopiero mniej wiÄ™cej 400 mln lat temu wyszÅ‚o na lÄ…d. W tym czasie natura tworzyÅ‚a dogodne warunki do gwaÅ‚townego rozwoju różnych gatunków. Mechanizmy ewolucji sprawiaÅ‚y coraz wiÄ™ksze zróżnicowanie żywego Å›wiata.
Åšwiat zwierzÄ…t przechodziÅ‚ w dziejach Ziemi wiele przemian. Setki tysiÄ™cy gatunków wyginęły w różnych okresach rozwojowych. Taki los spotkaÅ‚ dinozaury, mamuty, ichtiozaury, mastodonty, australopiteki i wiele innych. OkazaÅ‚o siÄ™ jednak, że nie wszystkie wyginęły doszczÄ™tnie.

Pośrednie ogniwo

Przed 400 mln lat życie wyszÅ‚o z wody. A gdy powierzchnie lÄ…dów pokryte zostaÅ‚y roÅ›linami, gdy powstaÅ‚y pierwsze łąki i lasy, po dalszych 50 milionach lat pojawiÅ‚o siÄ™ pierwsze zwierzÄ™, które potrafiÅ‚o żyć zarówno w morzu, jak i na lÄ…dzie. Owe poÅ›rednie ogniwo miaÅ‚o postać dziwnej ryby, która daÅ‚a później poczÄ…tek wszystkim krÄ™gowcom lÄ…dowym.
Przez dÅ‚ugi czas paleontolodzy byli przekonani, że gatunek ten wyginÄ…Å‚ doszczÄ™tnie 65 mln lat temu razem z dinozaurami. Ogromne byÅ‚o wiÄ™c zdumienie biologów, gdy w 1938 r. szefowa maÅ‚ego muzeum przyrodniczego w poÅ‚udniowoafrykaÅ„skim mieÅ›cie portowym East London, pani M. Courtenay-Latimer spostrzegÅ‚a na targu rybnym przedziwne monstrum podobne do ryby, nie przypominajÄ…ce niczego, co do tej pory widziaÅ‚a. DokÅ‚adne oglÄ™dziny wykazaÅ‚y, że jest to wÅ‚aÅ›nie przedstawiciel gatunku wodno-lÄ…dowego, który wyprowadziÅ‚ życie na lÄ…d. Od nazwiska odkrywczyni zwierzÄ™ otrzymaÅ‚o nazwÄ™ latimeria. Nikt nie wie, jak i dlaczego ta żywa skamielina przetrwaÅ‚a w niezmienionym ksztaÅ‚cie 350 milionów lat.{mospagebreak}

Pięć katastrof

KatastrofÄ™ ekologicznÄ… sprzed 65 mln lat przetrwaÅ‚y też niektóre gady i pÅ‚azy. Å»yjÄ…ce na wyspach Galapagos olbrzymie żóÅ‚wie utrzymujÄ… nie zmienionÄ… formÄ™ od prawie 300 mln lat. Z tego samego mniej wiÄ™cej okresu pochodzÄ… krokodyle i niektóre gatunki ryb. Jednak przetrwanie wyżej rozwiniÄ™tego gatunku w niezmienionym ksztaÅ‚cie przez parÄ™ milionów lat należy do rzadkoÅ›ci.
Prawie wszystkie żyjÄ…ce w poprzednich epokach gatunki wyginęły w różnych okolicznoÅ›ciach. Oprócz normalnej, ewolucyjnej eliminacji Å›wiat zwierzÄ™cy i roÅ›linny zdziesiÄ…tkowaÅ‚o pięć gigantycznych katastrof ekologicznych. Ok. 250 mln lat temu wskutek niezwykle silnych i przewlekÅ‚ych wybuchów wulkanicznych wyginęło 90% zwierzÄ…t morskich i 70% krÄ™gowców lÄ…dowych*. Przed 65 mln lat wyginęły wielkie jaszczury i wiele innych rodzajów zwierzÄ…t. Przed 10 tys. lat walkÄ™ o swe istnienie przegraÅ‚y mamuty. Dlatego też zdecydowanÄ… wiÄ™kszość roÅ›lin i zwierzÄ…t żyjÄ…cych przed milionami lat znamy tylko z wykopalisk i skamielin.
NajwiÄ™cej zastygÅ‚ych w rozwoju dziwów natury można znaleźć w australijskiej krainie biogeograficznej. Przez miliony lat byÅ‚a to kraina izolowana od innych części Å›wiata i tamtejsza flora i fauna majÄ… pewne cechy szczególne, odróżniajÄ…ce jÄ… od pozostaÅ‚ych piÄ™ciu krain. W dziewiczych puszczach Nowej Zelandii spotyka siÄ™ drzewa, które rosÅ‚y na rozlegÅ‚ych obszarach Ziemi 150 mln lat temu. SÄ… to drzewiaste paprocie i drzewa trawiaste. Ich pnie sÄ… grube i proste, pokryte licznymi bliznami po opadÅ‚ych liÅ›ciach. Same zaÅ› liÅ›cie osiÄ…gajÄ… 3 m dÅ‚ugoÅ›ci i tworzÄ… okazaÅ‚y pióropusz na szczycie roÅ›liny wysokiej na 16 m.

Zatrzymane w rozwoju

W Australii nie rozwinÄ…Å‚ siÄ™ ani jeden gatunek ssaków należących do najwyższego szczebla ewolucyjnego. Rdzennymi mieszkaÅ„cami tego kontynentu sÄ… oryginalne, nie wystÄ™pujÄ…ce nigdzie indziej na Å›wiecie prymitywniejsze zwierzÄ™ta, które zatrzymaÅ‚y siÄ™ na swoim szczeblu ewolucyjnym z powodu odizolowania od Å›wiata zwierzÄ…t pozostaÅ‚ych kontynentów. Przez miliony lat tutejszy klimat nie ulegaÅ‚ zmianom, brakowaÅ‚o wiÄ™c bodźców Å›rodowiskowych wymuszajÄ…cych powstawanie nowych form. DziÅ› kraina ta jest olbrzymim żywym muzeum historii Ziemi.
WÅ›ród eksponatów tego swoistego muzeum znajdujemy takie osobliwoÅ›ci, jak dziobak – póÅ‚metrowy ssak pokryty gÄ™stym futrem, posiadajÄ…cy pÅ‚aski dziób i ogon, który rozmnaża siÄ™ skÅ‚adajÄ…c jaja. Dziobaki urzÄ…dzajÄ… gniazda w wydrążonej przez siebie norze i tam wysiadujÄ… przez 7–10 dni zÅ‚ożone przez samicÄ™ dwa jaja w biaÅ‚ej skorupie. MÅ‚ode przez 4 miesiÄ…ce żywiÄ… siÄ™ zlizujÄ…c mleko, które Å›cieka po sierÅ›ci matki (nie ma ona sutek).
Krewniakiem dziobaka jest kolczatka, zwierzÄ™ lÄ…dowe o nocnym trybie życia. WÄ…skim, podobnym do rury dziobem wygrzebuje z ziemi mrówki, termity i inne owady. SkÅ‚ada jedno jajo i nosi je z sobÄ… w wylÄ™garni – specjalnej torbie na brzuchu. Do torbaczy należy sympatyczne zwierzÄ…tko koala, a także kangury i uważany za najwiÄ™kszego tÄ™paka wombat.
O dziwnych zwierzÄ™tach australijskiej krainy można napisać niejednÄ… książkÄ™. Wspomnijmy wiÄ™c jeszcze tylko lÄ…dowe ptaki kiwi znoszÄ…ce jaja, które stanowiÄ… 20% ciężaru zwierzÄ™cia, argany – niezwykÅ‚e jaszczurki odstraszajÄ…ce intruza ogromnym koÅ‚nierzem, monokanty – ryby o tak chropowatej skórze, że niegdyÅ› używano jej zamiast papieru Å›ciernego, czy wilki workowate z Tasmanii, które ostatni raz widziane byÅ‚y w 1936 r. i nie wiadomo, czy doczekaÅ‚y naszych czasów…

* Bill Bryson, autor "Krótkiej historii prawie wszystkiego" (Wyd. Zysk i S-ka, 2006) podaje(z powoÅ‚aniem siÄ™ na źródÅ‚a naukowe), iż powodem wyginiÄ™cia wielu gatunków byÅ‚y zderzenia Ziemi z planetoidami. (red.)

Odsłony: 7018
Our website is protected by DMC Firewall!