Atomiści i sztuka

Utworzono: środa, 18 kwiecień 2007 ma Drukuj E-mail

Konserwacja dzieÅ‚ sztuki przez wiele lat polegaÅ‚a na studiach porównawczych - kompozycyjnych, ikonograficznych i stylistycznych. Wszystkie one, podobnie jak proste metody fizyko-chemiczne nie dawaÅ‚y dostatecznie peÅ‚nej informacji o badanym obiekcie. Nie pozwalaÅ‚y zatem na racjonalne zabiegi konserwatorskie. Dopiero techniki jÄ…drowe umożliwiÅ‚y szczegóÅ‚owe rozpoznanie i identyfikacjÄ™ materiaÅ‚u, z którego wykonano dzielo. DziÄ™ki tym metodom możliwe też staÅ‚o siÄ™ oznaczanie pierwiastków Å›ladowych w badanych obiektach oraz okreÅ›lenie techniki, jakÄ… posÅ‚ugiwaÅ‚ siÄ™ artysta.

Trzy metody

JednÄ… z metod analitycznych jest instrumentalna neutronowa analiza aktywacyjna stosowana od 1950 roku do analizy pierwiastków Å›ladowych na poziomie ppm. DziÄ™ki niej można jednoczeÅ›nie okreÅ›lić kilkadziesiÄ…t pierwiastków w próbce o masie rzÄ™du pól miligrama. Jej wagÄ™ okreÅ›la fakt, iż pierwiastki bÄ™dÄ…ce gÅ‚ównym skÅ‚adnikami bieli oÅ‚owiowej oraz gliny, kaolinu, alabastru, marmuru - albo sÄ… nieczuÅ‚e na reakcje jÄ…drowe z neutronami termicznymi, albo w wyniku tej reakcji powstajÄ… krótkożyciowe izotopy. DziÄ™ki tej metodzie naukowcy z Instytutu Chemii i Techniki JÄ…drowej, którzy prowadzili te badania stwierdzili, że mistrzowie szkoÅ‚y maÅ‚opolskiej, Å›lÄ…skiej i pomorskiej stosowali biel oÅ‚owiowÄ… z różnych źródeÅ‚. Dla warsztatu szkoÅ‚y maÅ‚opolskiej bardzo charakterystyczne jest bowiem wysokie stężenie cynku, a rozkÅ‚ad pierwiastków Å›ladowych w dzieÅ‚ach ze szkoÅ‚y Å›lÄ…skiej jest zbliżony do skÅ‚adu farb używanych przez malarzy niderlandzkich i niemieckich. Prawdopodobnie malarze maÅ‚opolscy używali materiaÅ‚ów na bazie oÅ‚owiu z rejonu Olkusza.

OdmianÄ… neutronowej analizy aktywacyjnej jest powstaÅ‚a w latach 70. w USA i stosowana w Niemczech od polowy lat 80. autoradiografia neutronowa indukowana neutronami termicznymi. Dostarcza ona wyników czÄ™sto rozstrzygajÄ…cych o autentycznoÅ›ci dzieÅ‚ malarskich. Polega na równomiernym napromienianiu dzieÅ‚a w strumieniu neutronów termicznych w reaktorze. Po aktywacji, do lokalizacji oraz oszacowania stężenia wytworzonych w malowidle radioaktywnych izotopów stosuje siÄ™ bÅ‚ony fotograficzne, przylegajÄ…ce Å›ciÅ›le do lica obrazu. Autoradiogramy (odwzorowania na bÅ‚onie) sÄ… wytwarzane przez promieniowanie beta i rejestrujÄ… krótkożyciowe izotopy wytworzone w malowidle. JeÅ›li zmienia siÄ™ czas naÅ›wietlania - można otrzymać seriÄ™ autoradiogramów odsÅ‚aniajÄ…cych wewnÄ™trznÄ… strukturÄ™ malowidÅ‚a. Bardzo ważna w tej metodzie jest także spektrometria promieniowania gamma, dziÄ™ki której można zidentyfikować radioizotopy. Autoradiogramy, jako obrazy caÅ‚oÅ›ciowe, odsÅ‚aniajÄ… wewnÄ™trznÄ… strukturÄ™ malowidÅ‚a, uzupeÅ‚niajÄ… nowymi informacjami bardzo skÄ…pe czasem w treÅ›ci zdjÄ™cia rentgenowskie, odsÅ‚aniajÄ… szczegóÅ‚y niewykrywalne innymi metodami. Jednak i ta metoda ma swoje ograniczenia (poza kosztowymi, gdyż jest bardzo droga). W tworzeniu autoradiogramów nie bierze bowiem udziaÅ‚u wiele pierwiastków, np. oÅ‚ów, pierwiastki zwiÄ…zków organicznych, izotop żelaza Fe-59 wystÄ™pujÄ…cy w licznych pigmentach. Zatem metodÄ™ tÄ™ można stosować tylko do obrazów olejnych.

MetodÄ… niedestrukcyjnÄ… przeprowadzanÄ… in situ, a z powodzeniem stosowanÄ… do oznaczania skÅ‚adu pierwiastkowego badanych obiektów jest rentgenowska analiza fluorescencyjna. Polega ona na wzbudzaniu promieniowania pierwiastków źródÅ‚ami radioizotopowymi lub lampÄ… rentgenowskÄ…. Można jÄ… stosować do analizy powierzchniowej sÅ‚użącej do identyfikacji pigmentów oraz analizy objÄ™toÅ›ciowej. DziÄ™ki tej ostatniej możliwa jest ocena wskaźników geochemicznych, np. pochodzenie obiektów szklanych, papieru, rzeźb, klejnotów, monet, etc.

Pomogła Maria

Program badawczy, realizowany przez Muzeum Narodowe w Warszawie oraz IChTJ w zakresie szczegóÅ‚owej analizy pigmentów, barwników, spoiw i zapraw, identyfikacji podobrazi przyniósÅ‚ wyniki cenne dla historyków sztuki. PrzygotowaÅ‚ też dla nich warsztat badawczy w postaci stanowiska do autoradiografii indukowanej neutronami termicznymi w reaktorze "Maria" w Åšwierku. MetodÄ… tÄ… zbadano sześć wybranych obrazów szkoÅ‚y weneckiej, co przyniosÅ‚o kilka niespodzianek. OkazaÅ‚o siÄ™, że Portret weneckiego admiraÅ‚a Jacoppo Tinttoretta jest przemalowany.

Dla historyków sztuki istotne byÅ‚o także ustalenie pochodzenia cennej XIV-w. rzeźby alabastrowej tzw. Madonny Jackowej. W tym celu porównywano skÅ‚ad alabastru ze zÅ‚óż krakowsko -lwowskich i badanej rzeźby. Wyniki analiz pierwiastków Å›ladowych wykluczyÅ‚y jednÄ… z hipotez historyków sztuki, dotyczÄ…cÄ… pochodzenia alabastru na tÄ™ rzeźbÄ™. ZostaÅ‚a ona bowiem wykonana z alabastru pochodzÄ…cego z tego rejonu Polski. W przypadku innych badanych obiektów alabastrowych można też byÅ‚o okreÅ›lić pochodzenie uzupeÅ‚nieÅ„ w marmurowym obiekcie.

Oręż archeologów

GÅ‚ównym celem wykonywania analizy pierwiastków Å›ladowych w badaniach przedmiotów pochodzenia archeologicznego jest ustalenie procesu powstawania danego dzieÅ‚a lub wyrobu codziennego użytku, miejsca jego wykonania oraz identyfikacja materiaÅ‚u, z którego zostaÅ‚ wykonany. Możliwe jest także ustalenie powiÄ…zaÅ„ handlowych pomiÄ™dzy różnymi oÅ›rodkami. W ramach programu, w którym uczestniczyÅ‚o 13 oÅ›rodków nauki i sztuki z Polski, Grecji, WÄ™gier, WÅ‚och i Wielkiej Brytanii) badano wypeÅ‚nienia sarkofagów mumii egipskich, starożytne zabytki srebrne i zÅ‚ote, monety, ceramikÄ™ ze zbiorów muzeów warszawskich krakowskich. Wyniki tych badaÅ„ wskazujÄ…, że istniaÅ‚a możliwoÅ›c pozyskiwania kruszcu przez starożytnych jubilerów z miejscowych zÅ‚óż rodzimych - samorodków, co stawia w zupeÅ‚nie nowym Å›wietle zagadnienie dawnej metalurgii srebra i zÅ‚ota na terenie Polski.

Anna Mazerant

oem software Odsłony: 3712
DMC Firewall is developed by Dean Marshall Consultancy Ltd