Migracje wykształconych Polaków

Utworzono: wtorek, 19 grudzień 2006 Krystyna Hanyga Drukuj E-mail

Czy poziom migracji z Polski ludzi wykształconych jest tak wysoki, że można się obawiać o przyszłość kraju?

Moim zdaniem, nie ma powodu do obaw. To, co siÄ™ obecnie dzieje, jest w dużej mierze konsekwencjÄ… wzrostu dynamiki migracji. Coraz wiÄ™cej osób wyjeżdża i migracja staÅ‚a siÄ™ tematem bardzo modnym medialnie i politycznie. Natomiast jeÅ›li mówimy o migracjach osób wykwalifikowanych, to trzeba sobie zdać sprawÄ™ z kilku faktów, które zupeÅ‚nie zmieniajÄ… nasz oglÄ…d tej sytuacji. Po pierwsze, że migracja jest zawsze domenÄ… ludzi relatywnie mÅ‚odych, w wieku 18 – 35 lat. Dotyczy to również Polski. Po drugie, musimy uwzglÄ™dnić poziom wyksztaÅ‚cenia spoÅ‚eczeÅ„stwa, który od poczÄ…tku lat 90. znacznie wzrósÅ‚. Obecnie wskaźnik skolaryzacji w grupie wiekowej 19 – 24 lata zbliża siÄ™ do 50%. Oznacza to, że co drugi mÅ‚ody czÅ‚owiek albo studiuje, albo skoÅ„czyÅ‚ studia wyższe. JeÅ›li teraz skonfrontujemy te dwie informacje, nie jest zaskakujÄ…ce, że coraz wiÄ™cej mÅ‚odych osób, które wyjeżdżajÄ… za granicÄ™, ma wyższe wyksztaÅ‚cenie. PouczajÄ…ce jest tu spojrzenie na dane statystyczne z innych krajów. Kilka lat temu ukazaÅ‚a siÄ™ publikacja OECD, w której zebrano dane dotyczÄ…ce struktury migrantów z różnych krajów Å›wiata. Wynika z nich, że Polska jest tak naprawdÄ™ na szarym koÅ„cu pod wzglÄ™dem wyksztaÅ‚cenia migrantów. W takich krajach, jak USA, W. Brytania, Japonia, odsetek osób z wyższym wyksztaÅ‚ceniem wÅ›ród wszystkich migrantów siÄ™ga czÄ™sto 40-50%. W Polsce wynosiÅ‚ okoÅ‚o 27%, czyli wciąż wiÄ™cej niż frakcja osób z wyższym wyksztaÅ‚ceniem w caÅ‚ej populacji. A wiÄ™c migracja jest procesem, który selekcjonuje pozytywnie. Należy siÄ™ jednak spodziewać, że w kolejnych latach ten odsetek bÄ™dzie wzrastaÅ‚ i można to traktować jako naturalny proces, konsekwencjÄ™ rozwoju spoÅ‚ecznego.

Ten nasz niepokój wynika z doÅ›wiadczeÅ„ poprzedniej fali migracji, w latach 80., kiedy za granicÄ™ wyjechaÅ‚o bardzo dużo mÅ‚odych wyksztaÅ‚conych ludzi, naukowców. Oni nie powrócili. Mówi siÄ™ nawet o luce pokoleniowej w nauce.

Z badaÅ„ prof. M. Okólskiego wynika, że wówczas niemal co czwarta osoba z koÅ„czÄ…cych studia wyjeżdżaÅ‚a za granicÄ™. To byÅ‚y potężne straty, jeÅ›li chodzi nie tylko o absolwentów, ale i pracowników nauki, z tym że sytuacja zupeÅ‚nie zmieniÅ‚a siÄ™ już w latach 90. Od koÅ„ca lat 80. do poÅ‚owy 90. zespóÅ‚ badawczy pod kierunkiem prof. B. JaÅ‚owieckiego prowadziÅ‚ badania mobilnoÅ›ci polskich naukowców, przy czym badano nie tylko odpÅ‚yw za granicÄ™, ale także do innych sektorów gospodarki. Z tego badania wynikaÅ‚o jednoznacznie, że wÅ‚aÅ›nie ta faza, o której pani mówiÅ‚a, byÅ‚a okresem masowej ucieczki za granicÄ™, ale potem mobilność zagraniczna spadÅ‚a niemal do zera. OczywiÅ›cie miaÅ‚ też miejsce odpÅ‚yw do innych sektorów gospodarki i to ta kwestia, a nie migracja za granicÄ™, byÅ‚a naprawdÄ™ poważnym problemem polskiej nauki.

Obecnie migracje nabraÅ‚y dynamiki, z tym że dotyczÄ… przede wszystkim ludzi z wyższym wyksztaÅ‚ceniem, niekoniecznie ludzi nauki, a druga obserwacja jest taka, że relatywnie częściej niż poprzednio, a na pewno częściej niż w latach 80., majÄ… charakter czasowy, a nie osiedleÅ„czy. Trudno wiÄ™c oceniać je negatywnie. Sam zajmujÄ™ siÄ™ pracÄ… naukowÄ… i dla mnie mobilność jest nieodłącznym elementem tego zawodu. Wydaje mi siÄ™, że to, co obecnie obserwujemy w Polsce, jest nadrabianiem pewnych zalegÅ‚oÅ›ci. O ile w poprzednim okresie, przed rokiem '89, mobilność naukowców byÅ‚a bardzo poważnie ograniczona, to teraz weszliÅ›my w normalność. Spójrzmy jeszcze na dane dotyczÄ…ce mobilnoÅ›ci polskich studentów. JesteÅ›my daleko nie tylko za krajami Europy Zach., ale nawet za krajami naszego regionu, takimi jak Czechy czy WÄ™gry i należy oczekiwać, że ta mobilność bÄ™dzie siÄ™ zwiÄ™kszaÅ‚a.

Jest tendencja, by traktować ludzi, którzy wyjeżdżajÄ… z Polski, jako straconych. Nie jest to uzasadnione, bardzo wyraźnie pokazaÅ‚y to badania, o których wspominaÅ‚em. Wynika z nich, że wiÄ™kszość osób, które osiedliÅ‚y siÄ™ za granicÄ… i pozostaÅ‚y w sferze nauki, miaÅ‚o staÅ‚e kontakty z polskÄ… naukÄ…: uczestniczyli we wspólnych projektach badawczych, konferencjach, przygotowywali wspólne publikacje w czoÅ‚owych czasopismach Å›wiatowych. ProszÄ™ pamiÄ™tać choćby o doÅ›wiadczeniach Irlandii, gdzie nagle, po wielu latach ta populacja, która byÅ‚a za granicÄ…, także traktowana jako stracona, zdecydowaÅ‚a siÄ™ powrócić albo zainwestować swoje pieniÄ…dze, zbliżyć siÄ™ jakoÅ› do swego macierzystego kraju. PrzyniosÅ‚o to wiadome efekty.

ZresztÄ… dziÅ› mówi siÄ™ raczej już nie o drenażu mózgów, ale cyrkulacji mózgów i to jest naprawdÄ™ to, co cechuje wspóÅ‚czesne spoÅ‚eczeÅ„stwa i wspóÅ‚czesnÄ… naukÄ™. Ludzie muszÄ… siÄ™ przemieszczać, by poprawiać swoje kompetencje.

Skoro mówimy o cyrkulacji mózgów, dwukierunkowym przemieszczaniu naukowców, specjalistów, to wypada zapytać, czy Polska jest krajem atrakcyjnym dla cudzoziemców? Czy wielu z nich przyjeżdża, by pracować u nas?

Coraz wiÄ™cej, ale ograniczeniem jest przede wszystkim ilość kursów w jÄ™zykach obcych, które sÄ… oferowane na polskich uczelniach. Jest dla mnie rzeczÄ… niezrozumiałą, dlaczego studenci, doktoranci, naukowcy z krajów zza naszej wschodniej granicy, zwÅ‚aszcza UkraiÅ„cy, których jest najwiÄ™cej, majÄ… wielkie problemy z uzyskaniem polskiej wizy, prawa pobytu. Także z tym, żeby uzyskać polskie obywatelstwo, jeÅ›li majÄ… takÄ… chęć, a przebywajÄ… w Polsce od wielu lat, skoÅ„czyli tutaj studia, zrobili doktorat, majÄ… staÅ‚e zatrudnienie na uniwersytecie. MyÅ›lÄ™, że z takimi sytuacjami powinniÅ›my walczyć.

W wielu krajach prowadzona jest specjalna polityka migracyjna, sÄ… programy pozyskiwania migrantów o najwyższych kwalifikacjach, akcje werbunkowe.

RzeczywiÅ›cie, wszÄ™dzie na Å›wiecie stwarza siÄ™ programy zachÄ™cajÄ…ce do mobilnoÅ›ci studentów i naukowców, przyciÄ…gania wiÄ™kszej liczby osób zza granicy. W tej mierze najwiÄ™ksze sukcesy osiÄ…ga ostatnio W. Brytania. W wielu krajach sÄ… sektory, gdzie szczególnie brakuje specjalistów, jak np. szczególnie dynamicznie rozwijajÄ…cy siÄ™ sektor IT, czy sfera zwiÄ…zana z opiekÄ… medycznÄ…. PamiÄ™tamy, zakoÅ„czonÄ… zresztÄ… niepowodzeniem, sprawÄ™ niemieckiej zielonej karty, czyli próby werbunku informatyków. W Polsce nie ma takiego programu, który by zmierzaÅ‚ nie tylko do zwiÄ™kszenia napÅ‚ywu studentów do Polski, ale w ogóle napÅ‚ywu pracowników wysokokwalifikowanych. Mówi siÄ™ obecnie o tak dużych potrzebach w sektorze opieki medycznej w Polsce, a tymczasem nie robi siÄ™ w zasadzie nic, by umożliwić napÅ‚yw takich osób, chociażby zza wschodniej granicy.

Znacznie trudniej jest jednak wprowadzić dziaÅ‚ania polityczne, zmierzajÄ…ce do kontroli migracji z Polski. Nie znam przypadku, żeby komukolwiek udaÅ‚o siÄ™ powstrzymać migracjÄ™, nie mówiÄ…c już o migracji zarobkowej. PotencjaÅ‚ migracyjny zawsze znajdzie ujÅ›cie w jakiÅ› sposób, być może mobilność nie bÄ™dzie legalna, ale bÄ™dzie istnieć. Podobnie nie można zakazać mobilnoÅ›ci, migracji. Czasami zresztÄ… pojawiajÄ… siÄ™ takie absurdalne pomysÅ‚y. Å»yjemy w kraju, gdzie przez dziesiÄ…tki lat walczono o to, by móc siÄ™ przemieszczać, wybierać miejsce życia i pracy. To jest jeden z kluczowych wymiarów wolnoÅ›ci jednostki. ProszÄ™ też zwrócić uwagÄ™, że ta swoboda migrowania wpÅ‚ywa na motywacjÄ™ do zdobywania kwalifikacji, wyksztaÅ‚cenia. Dla mÅ‚odego czÅ‚owieka edukacja na poziomie np. akademickim jest inwestycjÄ…, z której chciaÅ‚by osiÄ…gnąć pewien zwrot. Tymczasem w Polsce – to problem i polskiej edukacji, i polskiej nauki – jest bardzo wysoki poziom niepewnoÅ›ci co do pozycji na rynku pracy po ukoÅ„czeniu studiów, czyli co do zwrotu inwestycji edukacyjnej. Szansa zdobycia pracy za granicÄ… i znalezienia tam swojego miejsca sprawia, że skÅ‚onność do zdobywania wyższych kwalifikacji powinna być wiÄ™ksza.

I wreszcie, co zrobić, by skÅ‚onić migrantów do powrotu? Przede wszystkim stworzyć jak najlepsze warunki w kraju. Wiele mówi siÄ™ o tym, że np. pracownicy nauki wyjeżdżajÄ… z Polski ze wzglÄ™du na niskie zarobki. To chyba nie jest caÅ‚a prawda. Badania wskazujÄ…, że mÅ‚odzi naukowcy wyjeżdżajÄ…, bo w Polsce nie ma odpowiedniej aparatury badawczej, warunków do prowadzenia badaÅ„, odpowiednich zespoÅ‚ów. Tej migracji nie powstrzymamy. Ważnym problemem jest struktura i organizacja polskiej nauki, dość mocna wciąż hierarchizacja uczelni, która sprawia, że dla wielu mÅ‚odych ludzi szanse rozwoju sÄ… niewielkie. SzukajÄ… miejsca za granicÄ… i co paradoksalne, czasem okazuje siÄ™, że tam sytuacja jest jeszcze trudniejsza. I mÅ‚odzi, dobrze wyksztaÅ‚ceni Polacy bardzo czÄ™sto podejmujÄ… pracÄ™ poniżej swych kwalifikacji. Zjawisko to okreÅ›lamy jako brain waste, czyli marnotrawstwo mózgów. Kiedy spojrzymy choćby na dane brytyjskie, to siÄ™ okaże, że mniej wiÄ™cej 1/3 osób tam wyjeżdżajÄ…cych posiada wyższe wyksztaÅ‚cenie, ale olbrzymia wiÄ™kszość z nich pracuje jako kelnerzy, barmanki, pracownicy w magazynach. Te osoby nie tylko nie podwyższajÄ… swoich kwalifikacji, ale mogÄ… je tracić.

Jakie rozwiÄ…zania by Pan sugerowaÅ‚, żeby zapobiec owemu marnotrawstwu mózgów i niepotrzebnej migracji?

Na skalÄ™ migracji może wpÅ‚ynąć poprawa sytuacji gospodarczej w kraju, zmniejszenie kosztów pracy i stopnia fiskalizacji, poprawienie elastycznoÅ›ci rynku pracy, poprawa sytuacji mieszkaniowej. JeÅ›li chodzi o sferÄ™ nauki, to trzeba zwiÄ™kszyć nakÅ‚ady na badania i uproÅ›cić zasady finansowania dziaÅ‚aÅ„ badawczych. Raczej sugerowaÅ‚bym, żeby skupić siÄ™ na tym, co jest ważne dla wszystkich, nie tylko dla migrantów…

Czy wiek XXI będzie wiekiem wielkich migracji?

OczywiÅ›cie, że bÄ™dzie wiekiem nasilajÄ…cych siÄ™ migracji ludzi wyksztaÅ‚conych, bo po prostu wszyscy jesteÅ›my coraz lepiej wyksztaÅ‚ceni. W zasadzie od wieku XIX panowaÅ‚o przekonanie, że kolejny okres to wiek migracji. Wiekiem migracji byÅ‚ wiek XX - zwÅ‚aszcza jego druga poÅ‚owa. Mobilność wydaje siÄ™ jednym z immanentnych skÅ‚adników procesu rozwoju spoÅ‚ecznego, zmienia siÄ™ tylko charakter tej mobilnoÅ›ci. O ile wczeÅ›niej byÅ‚a raczej osiedleÅ„cza, to obecnie częściej jest krótkookresowa. Spójrzmy na pracowników korporacji transnarodowych, którzy w zasadzie nie majÄ… staÅ‚ego miejsca zamieszkania, zmieniajÄ… miejsce pobytu co kilka tygodni, miesiÄ™cy. Taki styl życia nie bÄ™dzie dotyczyÅ‚ nas wszystkich, ale należy liczyć siÄ™ z tym, że skala mobilnoÅ›ci bÄ™dzie siÄ™ zwiÄ™kszać, choćby dlatego, że dziÅ› znacznie Å‚atwiej siÄ™ przemieszczać niż kilkadziesiÄ…t lat temu, Å›rodki transportu sÄ… doskonalsze, taÅ„sze i wreszcie, że jÄ™zyk angielski, przynajmniej w naszej strefie kulturowej, staje siÄ™ lingua franca i coraz Å‚atwiej, także nam, Polakom, funkcjonować poza granicami kraju.

Dziękuję za rozmowę.

oem software Odsłony: 5354
DMC Firewall is developed by Dean Marshall Consultancy Ltd