Główną przyczyną pogorszenia sytuacji finansowej i zagrożenie działania Instytutu Medycyny Pracy i Zdrowia Środowiskowego w Sosnowcu było wydatkowanie środków publicznych na wynagrodzenia bezosobowe dla uprzywilejowanej grupy osób.
Jak skontrolowała NIK, w latach 2000-2005 Instytut wypłacił z funduszu bezosobowego 16,1 mln zł (bez świadczeń pracowniczych, z których niegospodarnie wydatkowano co najmniej 9,2 mln zł ), tj. 57% wszystkich wypłat z funduszu bezosobowego w tym okresie, a zarówno niegospodarnie, jak i niecelowo - co najmniej 8,2 mln zł (51%). Na tę ostatnią kwotę złożyło się m.in.: ? prawie 1,9 mln zł na wynagrodzenia Marii P. z tytułu zlecenia jej (89 umów o dzieło i zleceń) tłumaczeń tekstów, które nie wynikały z jakichkolwiek potrzeb Instytutu. Żadne prace określone w tych umowach nie zostały wykonane (wszystkie umowy z Marią P. zawarła jej córka, z-ca dyr. instytutu ds. ekonomiczno-administracyjnych i potwierdziła - niezgodnie ze stanem faktycznym - ich rzetelne wykonanie). Wynagrodzenia Marii P. - ponad 0,7 mln zł - odbierała w latach 2000-2002 osobiście w kasie Instytutu córka. ? ponad 1,4 mln zł (w tym 0,1 mln zł dla Marii P.) na wynagrodzenia wykonawców projektu pn. ?Multimeh?, wśród których dominowali pracownicy administracyjno-ekonomiczni Instytutu (otrzymali ponad 80% kwoty wynagrodzeń, a kierownik projektu (z-ca dyr. ds. ekonomiczno-administracyjnych, a później ds. działalności podstawowej) ? prawie 50%, tj. prawie 0,7 mln zł). Uzasadnienie dla tych wypłat stanowił sfałszowany kontrakt na realizację ww. projektu. ? prawie 0,9 mln zł na wynagrodzenia pracowników Instytutu (w tym ponad 0,6 mln zł na wynagrodzenia z-cy dyr. ds. ekonomiczno-administracyjnych) z tytułu zleconych im innych, różnych zadań, które powinny były być wykonywane w ramach umów o pracę lub dotyczyły wykonania projektów, które nie zostały w żaden sposób wykorzystane, lub też dotyczyły opracowania i tłumaczenia dokumentów, których nigdy nie sporządzono. NIK negatywnie oceniła także, w zakresie finansowym, niegospodarną realizację przez Instytut w latach 2000-2005 programu wieloletniego ?Środowisko a Zdrowie?. Realizując ten program, Instytut znacznie przekroczył jego budżet (o kwotę ponad 1,0 mln zł, tj. o 40%, która pochodziła ze środków własnych nie mających pokrycia w uzyskiwanych przychodach), wydatkował środki w układzie rodzajowym w sposób niezgodny z postanowieniami zawartych umów z Ministrem Zdrowia (np. wydatki na wynagrodzenia były o prawie 1,7 mln wyższe niż określone w umowach) oraz często przed zawarciem tych umów (prawie 1,8 mln zł), a nawet poza okresem ich obowiązywania (ponad 0,8 mln zł), a ponadto nierzetelnie ewidencjonował w księgach rachunkowych poniesione koszty i nierzetelnie je rozliczał. Inną, istotną przyczyną takiego stanu rzeczy był brak w Instytucie prawidłowej kontroli nad zawieraniem, wykonywaniem i rozliczaniem umów finansowanych z funduszu bezosobowego. W toku kontroli stwierdzono także: 1. Nierzetelne ewidencjonowanie ponoszonych przez Instytut kosztów w kwocie prawie 3,5 mln zł, 2. Nie ujęcie w księgach rachunkowych zobowiązań w wysokości ok. 1,3 mln zł z tytułu niewypłaconych pracownikom Instytutu świadczeń z zakładowego funduszu nagród za lata 2002-2004. 3. Konieczność zapłaty co najmniej 0,4 mln zł odsetek od przeterminowanych zobowiązań powstałych w związku z brakiem środków na ich terminową regulację. Ponadto, NIK stwierdziła inne, liczne i poważne nieprawidłowości w działalności Instytutu, w tym między innymi: - Podejmowane przez kierownictwo Instytutu działania organizacyjne w wielu przypadkach miały charakter nielegalny (niezgodne ze statutem) i niecelowy - Zaciąganie w imieniu Instytutu zobowiązań odbywało się zwykle z naruszeniem prawa, tj. z reguły jednoosobowo, a często także przez osoby nie posiadające wymaganego pełnomocnictwa. - W toku kontroli gospodarowania wynagrodzeniami bezosobowymi oraz wcześniejszej kontroli NIK pracownicy Instytutu, a zwłaszcza z-ca dyrektora ds. działalności podstawowej, świadomie utrudniali prowadzenie postępowań kontrolnych, przedkładając nieautentyczne dokumenty, podając niezgodne ze stanem faktycznym informacje oraz składając fałszywe zeznania. Kierownictwo Instytutu przerobiło także wystąpienie pokontrolne NIK z wcześniejszej kontroli w celu ukrycia przed Radą Naukową negatywnej oceny kontrolowanej działalności oraz uzasadniających tę ocenę ustaleń. Łączna kwota niecelowych i niegospodarnych wydatków Instytutu na wynagrodzenia finansowane ze środków funduszu bezosobowego wyniosła co najmniej 8,2 mln zł. Z kwoty tej najwyższe wynagrodzenia otrzymały Maria P. ? prawie 1,9 mln zł i jej córka - z-ca dyrektora ds. ekonomiczno-administracyjnych, a później ds. działalności podstawowej ? ponad 1,7 mln zł. Ponadto, niezasadne wynagrodzenia w kwocie powyżej 0,3 mln zł wypłacono 4 innym osobom (w tym 2 głównym księgowym po 394,4 i 320,0 tys. zł), a powyżej 0,1 mln zł ? 15 innym oso-bom (w tym sekretarce ww. z-cy dyrektora ? 144,9 tys. zł). Wszystkie te osoby (z wyjątkiem Marii P.) były pracownikami administracyjno-ekonomicznymi Instytutu. Ich wynagrodzenia bezosobowe były kilkakrotnie wyższe od wynagrodzeń otrzymywanych z tytułu umów o pracę (a w przypadku ww. z-cy dyrektora ? średnio aż ponad 8-krotnie wyższe).
Epilog
W trakcie oraz już po zakończeniu postępowania kontrolnego w Instytucie nastąpiły zmiany na wszystkich stanowiskach kierowniczych: dyrektora oraz wszystkich trzech jego zastępców. Uwzględniając te zmiany, NIK uznała za niezasadne zajmowanie stanowisk przez 6 innych pracowników Instytutu oraz sformułowała wnioski o rozważenie przez kierownika jednostki kontrolowanej zasadności zajmowania tych stanowisk przez te osoby. Niezależnie od powyższych zmian i wniosków personalnych, stosownie do art. 63 ustawy o NIK, Najwyższa Izba Kontroli opracuje i skieruje do prokuratury zawiadomienia o podejrzeniu popełnienia przestępstw przez niektórych pracowników i współpracowników Instytutu. (ob)