Dobra PAN
Autor: opr. al 2008-04-05
Z inicjatywy NIK przeprowadzono kontrolę placówek naukowych Polskiej Akademii Nauk dotyczącą lat 2003 - 2006. Gospodarowanie uczonych posiadanym majątkiem Izba oceniła negatywnie.
W kancelarii PAN brak było pełnej dokumentacji dotyczącej gruntów posiadanych przez jednostki organizacyjne Akademii oraz ich wyceny. Sprawozdania finansowe PAN – jako osoby prawnej - za lata 2003-2006 nie odzwierciedlały wartości jej majątku. Brakowało przede wszystkim wyceny gruntów będących w wieczystym użytkowaniu, bądź stanowiących własność Akademii. Majątek wykazywany w bilansie obejmował zarówno majątek będący w bezpośrednim zarządzie Akademii, jak i będący w użyczeniu placówek naukowych PAN.
W kontrolowanym okresie Kancelaria PAN nie dysponowała pełną dokumentacją
dotyczącą gruntów będących w użytkowaniu placówek naukowych, zakładów budżetowych, gospodarstw pomocniczych i jednostek budżetowych. Dopiero w lipcu 2006 r. przeprowadzono po raz pierwszy inwentaryzację rzeczowych składników majątku. Dotyczyło to jednak jedynie majątku pozostającego bezpośrednio w zarządzie PAN jako osoby prawnej.
Ustawa sobie, a praktyka sobie
Instytuty PAN nie zostały dotychczas - mimo obowiązującej od 10 lat ustawy - wyposażone przez Prezesa PAN w mienie nieruchome. Choć placówki uzyskały osobowość prawną, PAN nie przekazała żadnemu z nich budynków, budowli i gruntów. Mienie to instytuty mogły użytkować na podstawie umów użyczenia na czas oznaczony, a od 2005 r. na czas nieoznaczony.
Kierownictwo PAN, nie przekazując placówkom gruntów, budynków i budowli na własność lub w wieczyste użytkowanie, przekazywało te składniki w różne formy władania jednostkom organizacyjnym - zależnie od ich formy prawnej. Na przykład, jednostki budżetowe, zakłady budżetowe, gospodarstwa pomocnicze oraz placówki naukowe PAN nie posiadające osobowości prawnej, otrzymały składniki majątkowe w „zarząd”, bądź w „administrowanie”. Obowiązujące do końca 2005 r. decyzje Prezesa PAN, oddające w zarząd lub administrowanie majątek PAN (osoby prawnej), generalnie nie zawierały pełnych danych o gruncie (obręb, nr działki, pow. w ha, użytki, pow. użytku, lokalizacja, nr KW, stan prawny nieruchomości, nr inwentaryzacyjny, wartość ewidencyjna) oraz danych o obiektach posadowionych na gruncie: (budynek/lokal/budowla; adres, charakter obiektu, nr inwentaryzacyjny, wartość ewidencyjna).
Według not złożonych przez jednostki na etapie zatwierdzania ich sprawozdań finansowych za rok 2005 r., w zarządzie pozostawały grunty będące w użytkowaniu wieczystym PAN lub stanowiące własność PAN w łącznie 7 placówkach naukowych nie posiadających osobowości prawnej (1.203,5323 ha), Instytutu Niskich Temperatur i Badań Strukturalnych im. Włodzimierza Trzebiatowskiego PAN (2,7530 ha), 2 gospodarstw pomocniczych „przy osobie prawnej” (2.112,2195 ha), 2 jednostek budżetowych (0,7744 ha) i 8 zakładów budżetowych (79,1670 ha).
Do końca 2006 r. Prezes PAN nie wydał decyzji przekazujących mienie Akademii
w zarządzanie: Stacji Badawczej Rolnictwa Ekologicznego i Hodowli Zachowawczej
Zwierząt PAN w Popielnie (1.130,0239 ha), Zakładowi Badań Środowiska Rolniczego
i Leśnego PAN w Poznaniu (21,4906 ha), Instytutowi Niskich Temperatur i Badań
Strukturalnych im. Włodzimierza Trzebiatowskiego PAN (2,7530 ha), Zakładowi
Doświadczalnemu Agrobiologii PAN w Baranowie (1.744,1026 ha), Zakładowi
Doświadczalnemu PAN w Kórniku (368,1169 ha) oraz Muzeum Ziemi PAN (0,5189 ha). {mospagebreak}
Niby majątek instytutu
Z kolei placówki naukowe PAN posiadające osobowość prawną otrzymały składniki majątkowe PAN w użyczenie. Spośród łącznie 58 instytutów, które w latach 1998-1999 nabyły osobowość prawną, nie zawarto umowy użyczenia jedynie z Instytutem Niskich Temperatur i Badań Strukturalnych PAN, którego kierownictwo występowało o przekazanie majątku na własność, odmawiając podpisania umowy o użyczenie. Użyczenia dokonano w formie ”ustaleń” Prezesa PAN, których przyjęcie potwierdzali dyrektor Instytutu i przewodniczący Wydziału.
Pierwsze umowy zawarte zostały z Instytutami w latach 2000-2001. Na ich mocy
od 1.01.99. użyczone zostały nieruchomości o określonej wartości brutto oraz grunt będący przedmiotem użytkowania wieczystego Akademii. Stwierdzono w nich, że Instytut będzie używał użyczonej mu nieruchomości zgodnie z przepisami Kodeksu cywilnego i w zakresie niezbędnym do realizacji działalności określonej w jego statucie. Na podstawie uchwał Prezydium PAN z 2003 r. i 2005 r. umowy uzyczenia aneksowano, przedłużając możliwość pobierania pożytków należnych Akademii – najpierw
o rok , a następnie - do odwołania. Uchwały podjęte zostały w sytuacji braku wiedzy o wysokości przychodów osiąganych przez instytuty z tytułu zawieranych umów najmu, dzierżawy, których przedmiotem były nieruchomości oddane w użyczenie.
Umowy użyczenia z 3 placówkami: Instytutem Sztuki PAN, Instytutem Biochemii
i Biofizyki PAN oraz z Instytutem Matematycznym PAN zawarte zostały na czas
oznaczony (w pierwszym przypadku na 10 lat, w dwóch pozostałych na 19 lat), przy czym brakuje jakiejkolwiek dokumentacji uzasadniającej te decyzje. Z informacji dodatkowych przedkładanych przez placówki naukowe na etapie zatwierdzania przez Prezesa PAN sprawozdań finansowych wynika, że w latach 2003-2005 placówki te pozyskały wpływy z tytułu najmu w wysokości odpowiednio: 15.229,7 tys. zł, 10.243,4 tys. zł, 11.708,7 tys. zł, przy czym wpływy z tytułu najmu obejmowały również wpływy
z wynajmowania majątku własnego.
Pozostała część majątku Akademii pozostawała w bezpośrednim władaniu PAN (osoby prawnej). Zgodnie z decyzjami Prezydium PAN, placówki naukowe mogły czerpać pożytki z użyczonych w 2000 r. składników majątkowych będących własnością PAN na podstawie upoważnień zawartych w umowach o użyczenie. Dyrektorzy zakładów budżetowych dysponowali przekazanymi w zarząd składnikami majątkowymi na podstawie upoważnień udzielanych przez Prezesa PAN na czas określony.
Łączne przychody skontrolowanych jednostek z tytułu pobierania pożytków z majątku
PAN wyniosły 34.932,1 tys. zł, w tym placówki naukowe PAN uzyskały przychody
w kwocie 19.531,7 tys. zł, a zakłady budżetowe w kwocie 15.400,4 tys. zł.
Marnotrawstwo
NIK negatywnie oceniła gospodarowanie tym użyczonym, czy przekazanym w zarząd jednostek, majątkiem PAN. Nieprawidłowości dotyczyły dysponowania majątkiem w sposób wykraczający poza zakres udzielonych przez Prezesa PAN upoważnień oraz braku należytej dbałości o powierzone mienie.
W 10 jednostkach (38,5% skontrolowanych) stwierdzono nieprawidłowości przy zawieraniu umów o najem lub dzierżawę, polegające na wynajmowaniu powierzchni biurowej oraz przekazywania w dzierżawę gruntów i wynajem budynków na czas nieokreślony, podczas gdy Prezes Akademii użyczał placówkom naukowym (do końca 2004 r.) nieruchomości na czas oznaczony. W 2 skontrolowanych jednostkach stwierdzono przypadki zaciągania zobowiązań w imieniu PAN, bez posiadania stosownych upoważnień Prezesa PAN, poprzez umieszczanie w umowach najmu bądź dzierżawy klauzul o przysługującym najemcom, w przypadku wystawienia nieruchomości na przetarg, prawie pierwokupu. W 4 skontrolowanych jednostkach (15,4%) stwierdzono nieprawidłowości w zarządzaniu majątkiem przekazanym przez PAN, polegające na braku należytej dbałości o przekazane mienie, w wyniku czego doprowadzono do dewastacji posiadanego majątku.
Jak wynika z ustaleń kontroli, stan zniszczonych i zdewastowanych obiektów znany był kierownictwu PAN, jednak żadne decyzje, w tym dotyczące przekazania środków na wykonanie remontów, nie zostały podjęte.
Na przykład: Zakład Działalności Pomocniczej PAN w Katowicach od 2004 r. administrował przekazanymi przez PAN nieruchomościami w Goczałkowicach Zdroju. Były to 4 budynki i 5 działek (8918 m2) o łącznej wartości 347,5 tys. zł. Choć teren nieruchomości został ogrodzony, niemniej część metalowych konstrukcji ogrodzenia została rozkradziona, 3 budynki nie są użytkowane, a czwarty - tylko częściowo. Budynek laboratoryjny z powodu nie ogrzewania od 2000 r. (brak grzejników) jest zdewastowany, a pozostałe budynki - w znacznym stopniu zdekapitalizowane. PAN jednak - mimo wiedzy o stanie tej nieruchomości - nie przekazywała ZDP środków na wykonanie remontu.
Pełnego ogrodzenia nie posiadała też nieruchomość użytkowana przez Instytut Podstaw Inżynierii Środowiska PAN w Zabrzu. Spośród 13 budynków znajdujących się na gruncie użytkowanym wieczyście przez Akademię od 2000 r. i użyczonym Instytutowi, do działalności statutowej wykorzystywał on w całości tylko budynek laboratoryjny, w którym mieściła się również dyrekcja i administracja oraz hala technologiczna. Powierzchnia budynku administracyjnego wykorzystywana była do celów statutowych jedynie w 3,8% - reszta powierzchni była wynajęta osobom trzecim spoza nauki. Niewykorzystywana przez instytut część gruntów była wydzierżawiona na składowiska materiałów budowlanych i odpadów po materiałach reklamowych lub wykorzystywana na parkingi i dzikie wysypisko śmieci.{mospagebreak}
Los darowizn
Zakład Działalności Pomocniczej w Krakowie administrował m.in. dwiema nieruchomościami należącymi do Domu Pracy Twórczej w Szczyrzycu. Jeden z budynków (niewykończony), użytkowany doraźnie jako tzw. „suszarnia owoców”, był zabezpieczony przed dewastacją. Okna i drzwi były prawidłowo zabezpieczone i nie dawały możliwości dostania się do wnętrza bez uszkadzania ich konstrukcji. Właściwy budynek Domu Pracy Twórczej (stanowiący dar pp. Koniecznych dla PAN z
przeznaczeniem na Dom Pracy Twórczej) nie był zabezpieczony przed kradzieżą, włamaniem i dewastacją, ponieważ możliwe było wejście do obiektu przez piwnice. Elewacja budynku była zniszczona przez zacieki. Stolarka okienna jest stara,
niektóre szyby wybite, a okna zabezpieczone folią. Pomieszczenia znajdujące się na parterze nosiły ślady wielokrotnego zalewania wodą (na piętrze znajduje się taras). Parkiet podłogowy był wypaczony na skutek wilgoci. Obiekt w obecnym stanie nie nadaje się do eksploatacji. Zakład Działalności Pomocniczej kilkakrotnie zwracał się do PAN z prośbą o przyznanie środków na remont i doinwestowanie obiektów, ale środków nie otrzymywał. Ponadto w 2006 r. były dyrektor Zakładu Działalności Pomocniczej zwracał się o rozważenie celowości przekazania obiektów należących do domów pracy twórczej w Zakopanem i Szczyrzycu ajentom, ale na złożone propozycje nie otrzymał z Kancelarii PAN Żadnej odpowiedzi.
Oględziny składników majątkowych w Jabłonnie pod Warszawą -będących własnością bądź przedmiotem użytkowania wieczystego PAN - wykazały, że obok budynku dawnej szklarni (oranżerii) przy pałacu w Jabłonnie znajdowały się dwie współczesne szklarnie, w tym jedna całkowicie zrujnowana, oraz zabudowania, w których pomieszczone były urządzenia do ogrzewania tych szklarni z zachowanym wysokim kominem. Na części działki, wychodzącej bezpośrednio na ulicę, znajdują się zabudowania dawnych stajni, obecnie w znacznym stopniu zrujnowane, z odpadającymi tynkami i uszkodzonym dachem. Pośrodku zabudowań stajennych znajdowała się brama – objęta nadzorem konserwatorskim, w której znajdowały się dwa mieszkania, którymi zarządza Zakład Działalności Pomocniczej PAN w Warszawie.
Według stanu na 31.12.06., wartość majątku PAN wyniosła
327.070.989,59 zł, w tym gruntów 32.142.520,02 zł. PAN posiadała (własność,
użytkowanie wieczyste, zarząd) grunty o łącznej powierzchni 12.792,95 ha, z czego:
6.229,27 ha (49%) stanowiły lasy, wody i nieużytki rolne; 6.192,25 ha (48%) stanowiły
grunty rolne oraz 371,43 ha (3%) – grunty budowlane.
Instytuty PAN posiadały majątek własny o wartości
355.969.497,37 zł, w tym grunty o wartości 2.035.321,07 zł.
Spośród 6.192,25 ha gruntów rolnych we władaniu placówek naukowych było
5.210,52 ha (84%); pozostałych jednostek organizacyjnych -257,5 ha (4%);
Grunty budowlane w 71% (265,28 ha) pozostawały we władaniu placówek
naukowych; w 23% (84,48 ha) pozostałych jednostek organizacyjnych PAN oraz 6%
(21,67 ha) w bezpośrednim władaniu PAN.