Komitet Prognoz "Polska 2000 Plus" przy Rezydium PAN zamierza analizować problemy szczególnie ważne z punktu widzenia rozwoju świata w najbliższych latach.
Problemy te przedstawił 6.12.06. przewodniczący Komitetu prof. Leszek Kuźnicki, przypominając 25 pytań, sformułowanych przez redakcję „Science” na początku lipca 2005 r., na które nauka nie znalazła jeszcze zadowalających odpowiedzi. Wszystkie one mają duże znaczenie dla różnych gałęzi nauki.
Najwięcej pytań dotyczy problemów pochodzenia świata i człowieka, biologii, medycyny, perspektyw życia ludzi oraz środowiska w bliższej i dalszej przyszłości. Tak jest, ponieważ, jak podkreślił prof. L. Kuźnicki, społeczeństwa zamożnych krajów wywierają na uczonych wielki nacisk, oczekując od nauki rozwiązania licznych problemów, od czego może zależeć zachowanie przez ludzi dobrego zdrowia do późnej starości. M.in. dzięki temu naciskowi bogate państwa hojnie finansują badania naukowe. Różne źródła szacują, że np. w 2004 r., nie licząc wydatków na prace badawcze o charakterze militarnym, świat wydał na naukę ok. 340 mld dol. Jednak zaledwie 16 % z tej sumy otrzymały ośrodki uniwersyteckie.
Wśród dylematów, które według redakcji „Science” zasługują na szczególną uwagę, są np. takie: Z czego jest zbudowany wszechświat? Jak działa wnętrze Ziemi? Czy jesteśmy sami we wszechświecie? Jak i kiedy pojawiło się życie na Ziemi? Jakie zmiany genetyczne sprawiły, że staliśmy się ludźmi? O ile można przedłużyć życie ludzkie? Jakie mechanizmy kontrolują regenerację organów? W jaki sposób komórka skóry może się przekształcić w komórkę nerwową? Jakie jest biologiczne podłoże świadomości? Dlaczego ludzie mają tak niewiele genów? Jak dalece zmienność genetyczna jest związana ze stanem zdrowia? Jakie są mechanizmy pamięci? Jak one ewoluowały? Co powoduje różnorodność gatunków? Jak z pojedynczej komórki somatycznej powstaje roślina? Czy prawa fizyki można zunifikować? Jak dalece możemy rozwijać procesy chemiczne? Czy jest osiągalna skuteczna szczepionka przeciw HIV? Jak dalece efekt cieplarniany może ocieplić świat? Co i kiedy może zastąpić tanią ropę? Czy zawsze będziemy twierdzić, że Malthus mylił się?
Uczeni od bardzo dawna probuja rozwikłać m.in. takie zagadki jak tajemnica regeneracji kończyn u niektórych gatunków płazów. Ale sa i takie, które pojawiły się niedawno, wraz z rozwojem wiedzy, np..jaka jest natura czarnej energii? To samo dotyczy odkrycia DNA, co jest porównywalne do takich wielkich przełomów w nauce, jak teorie Kopernika, Darwina i Einsteina.
Według opinii prof. Andrzej P. Wierzbickiego, nowa „cywilizacja wiedzy” ma wyłonić się jako wynik rewolucji informatycznej, a wraz ze schyłkiem ery cywilizacji przemysłowej pojawiły się trzy różne epistemologie: odrębna dla nauk społecznych i humanistycznych, osobna dla nauk fizykalnych i przyrodniczych, jeszcze inna - dla techniki.
Prognozowanie nadejścia nowej „cywilizacji wiedzy” krytykuje prof. Kuźnicki przyznając, iż informatyzacja jest narzędziem wspomagającym wiele dziedzin badań naukowych, ale nie zmienia ona ani epistemologii, ani charakteru wiedzy, która powstaje dzięki pracy uczonych. Twierdzi też, że poprzez informatyzację upowszechnia się poglądy, które nie mają nic wspólnego z nauką, kwitnie antyscjentyzm. Istotne są coraz bardziej problemy etyczne w nauce i komercjalizacji wyników badań naukowych. Twierdzenie Francisa S. Collinsa, wybitnego genetyka molekularnego, iż „prawo moralne” jest w niewyjaśniony jeszcze sposób zakodowane w ludzkim genomie należy uznać jednak za wątpliwą naukowo, gdyż takiej interpretacji źródeł „prawa moralnego” przeczy dotychczasowa wiedza o kształtowaniu się świadomości człowieka. Natomiast istnieje problem moralności w pracy badaczy; szczególnie wyraźnie można go dostrzec przy badaniu DNA. Komercjalizacja prac badawczych prowadzi do szybkiego postępu w niektórych dziedzinach, ale ogranicza przepływ informacji naukowej, zawęża tematykę badań do przedsięwzięć aplikacyjnych - uważa prof. Kuźnicki.
Ryszard Ginalski