Dubna redivivus
Z prof. Andrzejem Hrynkiewiczem, pełnomocnikiem rządu polskiego w Zjednoczonym Instytucie Badań Jądrowych w Dubnej rozmawia Anna Leszkowska
Dlaczego Dubna jest dla Polaków ważna?
Dlatego, że w Dubnej sÄ… unikatowe urzÄ…dzenia badawcze, do których gdzie indziej nie mamy dostÄ™pu. Tego typu urzÄ…dzeÅ„ nie ma ani w Europie, ani poza niÄ…. To jest reaktor impulsowy, nuklotron - akcelerator dajÄ…cy wiÄ…zki lekkich jÄ…der bardzo wysokich energii i akceleratory ciężkich jonów w laboratorium reakcji jÄ…drowych. Z DubnÄ… byÅ‚ jednak problem - nie byÅ‚a ona tak atrakcyjna dla Polaków, gdyż nie wystarczy mieć wielkie, unikatowe urzÄ…dzenia, do nich potrzebne jest także ogromne, nowoczesne oprzyrzÄ…dowanie. A Dubna, niestety, pod wzglÄ™dem różnych przyrzÄ…dów pomiarowych, elektroniki - nie miaÅ‚a tego. JakoÅ› w Rosji tym siÄ™ nie przejmowano. Dobre urzÄ…dzenia byÅ‚y jedynie do badaÅ„ kosmicznych, a Dubna byÅ‚a na dalszym planie. Teraz to siÄ™ zmieniÅ‚o. Dubna ma "prawdziwe" pieniÄ…dze, za które może kupować urzÄ…dzenia pomiarowe wysokiej klasy na caÅ‚ym Å›wiecie i wykonywać w ZIBJ interesujÄ…ce badania. I to jest zmiana od strony naukowej. Natomiast jest jeszcze jeden aspekt naszego uczestnictwa w Dubnej - skÅ‚adka czÅ‚onkowska. PÅ‚acimy bowiem dużo niższÄ… skÅ‚adkÄ™ niż ta, która spodziewaliÅ›my siÄ™ pÅ‚acić i fakt ten winniÅ›my wykorzystać. Nie można bowiem już używać argumentu, że Dubna dużo nas kosztuje. Fizycy, przeciwnicy naszej tam obecnoÅ›ci, którzy uważali, że pieniÄ…dze te można byÅ‚oby lepiej wykorzystać - zrozumieli wreszcie, że jest odwrotnie, że dziÄ™ki uczestnictwu w ZIBJ mamy wiÄ™cej pieniÄ™dzy na naukÄ™ w Polsce, których w budżecie nauki nie byÅ‚o. Bo PaÅ„stwowa Agencja Atomistyki otrzymuje pieniÄ…dze na opÅ‚acenie skÅ‚adki z ministerstwa finansów, a z niej pÅ‚acone sÄ… nie tylko dopÅ‚aty do pensji naszych pracowników, ale i opÅ‚acane programy polsko - dubieÅ„skie. A to nie sÄ… bagatelne pieniÄ…dze, bo 12% wpÅ‚acanej skÅ‚adki. DopÅ‚aty do pensji i delegacji Polaków do Dubnej to ok. 20%, oprócz tego sÄ… granty peÅ‚nomocnego przedstawiciela dla polskich pracowników pracujÄ…cych w laboratoriach dubieÅ„skich na pomoc doraźnÄ…. Ona dotyczy zwykle kosztów zakupu jakiegoÅ› aparatu, urzÄ…dzenia, materiaÅ‚ów. W sumie ok. 40% skÅ‚adki odzyskujemy, ona wraca do nauki, a wczeÅ›niej w nauce tych pieniÄ™dzy przecież nie byÅ‚o. BojÄ™ siÄ™ jednak, że to ulegnie zmianie, bo nasze ministerstwo nauki upiera siÄ™ przy tym, że samo bÄ™dzie pÅ‚acić skÅ‚adki - do CERN, Dubnej.
Panie Profesorze, pan od poczÄ…tku, przez kilkanaÅ›cie lat jest peÅ‚nomocnikiem rzÄ…du polskiego w Dubnej. Jakie sÄ… pana refleksje, jeÅ›li chodzi o docenianie przez kolejne rzÄ…dy tej wspóÅ‚pracy?
To jest sprawa chyba oczywista, że nawet tak duże paÅ„stwa jak Polska absolutnie nie majÄ… możliwoÅ›ci instalowania wielkich urzÄ…dzeÅ„ badawczych. JesteÅ›my skazani na wspóÅ‚pracÄ™ miÄ™dzynarodowÄ…, stÄ…d uczestnictwo w CERN, Dubnej, różnych przedsiÄ™wziÄ™ciach laboratoriów zagranicznych: w Hamburgu w DESY, w Brookhaven National Laboratory, czy Fermilab w USA. My dziÄ™ki temu, że mamy dobrych fizyków jesteÅ›my tam zapraszani, choć od czasu transformacji - za odpÅ‚atnoÅ›ciÄ…. Niemniej, możemy prowadzić badania na Å›wiatowym poziomie tylko dziÄ™ki wspóÅ‚pracy miÄ™dzynarodowej. Natomiast co do doceniania przez nasze rzÄ…dy tej wspóÅ‚pracy - byÅ‚o różnie. Przez 15 lat mojej pracy jako PeÅ‚nomocnego Przedstawiciela RzÄ…du RP w Dubnej spotykaÅ‚em siÄ™ z różnymi ocenami. Raz udawaÅ‚o siÄ™ zwalczyć opór, a raz wpadaliÅ›my w czarnÄ… dziurÄ™. ByÅ‚o już tak, że minister Å›rodowiska, który przejÄ…Å‚ instytuty atomistyki polskiej (co byÅ‚o nonsensem, bo choć radiologia to sprawy ekologii, to już wysokie energie czy kosmologia - to nie jest sprawa tego ministerstwa) napisaÅ‚ do mnie list, że powinienem poczynić kroki, żeby z Dubnej siÄ™ wycofać. A to nie on powinien pisać, bo ja jestem mianowany przez premiera i to tylko on powinien siÄ™ w tej sprawie wypowiadać. Po drugie - sÄ… uregulowania prawne, które mówiÄ… o warunkach wycofania siÄ™ paÅ„stwa z tej organizacji. Trzeba taki zamiar zgÅ‚osić póÅ‚ roku wczeÅ›niej, tymczasem minister uznaÅ‚, że można to zrobić w dwa miesiÄ…ce. Na szczęście, po moim liÅ›cie naÅ›wietlajÄ…cym tÄ™ sprawÄ™, pomysÅ‚ ten upadÅ‚, choć nie dostaÅ‚em na ten list żadnej odpowiedzi. Rzecz ciekawa, że nasze uczestnictwo w ZIBJ w Dubnej, które jest bardzo ważne dla fizyki i caÅ‚ej polskiej nauki - dziÄ™ki któremu możemy mieć kontakty z naukÄ… rosyjskÄ…, federacji rosyjskiej - nie jest ani doceniane, ani traktowane jako ważne. Jako peÅ‚nomocnik rzÄ…du wyraźnie odczuwam, że nikt specjalnie o mnie nie dba.
Pan czÄ™sto mówi, że Dubna to nasz instytut na brzegu WoÅ‚gi. To sugeruje, że do ZIBJ garnÄ… siÄ™ polscy naukowcy...
ZaczynajÄ… na nowo, bo w przeszÅ‚oÅ›ci byÅ‚o lepiej pod tym wzglÄ™dem. Ona obecnie peÅ‚ni także rolÄ™ edukacyjnÄ… - tutaj jest uniwersytet, do ZIBJ przyjeżdżajÄ… studenci z różnych paÅ„stw na praktyki, a również na studia fizyki. Jednym z programów, jaki udaÅ‚o mi siÄ™ zaÅ‚atwić, a którym zajmuje siÄ™ teraz prof. Wojciech Nawrocik z Poznania, to program Bogolubow - Infeld. Jego budżet w poÅ‚owie przeznacza siÄ™ na pokrywanie kosztów w dziedzinie wspóÅ‚pracy w zakresie fizyki teoretycznej, a drugÄ… poÅ‚owÄ™ przeznacza siÄ™ na wysyÅ‚anie do Dubnej z różnych placówek i uczelni z Polski studentów, żeby poznali DubnÄ…, zobaczyli co siÄ™ tu robi. I to przynosi rezultaty. Problemem sÄ… jeszcze nierozwiÄ…zane sprawy bytowe Polaków. Bo wyjazd do Dubnej przez wiele lat byÅ‚ traktowany jako szansa życiowa, gdyż mÅ‚ode małżeÅ„stwa tam wyjeżdżajÄ…ce dostawaÅ‚y mieszkania bez kolejki, a nawet domy. JeÅ›li mieli dzieci - chodziÅ‚y one do polskiej szkoÅ‚y w Dubnej. Kiedy liczba Polaków w ZIBJ spadÅ‚a i zabrakÅ‚o mÅ‚odych ludzi - szkoÅ‚a zostaÅ‚a zlikwidowana i w tym jest teraz szkopuÅ‚. Trzeba teraz siÄ™ starać do tego wrócić.
Czy istnieje do tego sprzyjajÄ…ca atmosfera?
Uważam, że to, co siÄ™ daÅ‚o poprawić w Polsce w zwiÄ…zku ze wspóÅ‚pracÄ… z DubnÄ…, to już zrobiliÅ›my. Podobno nasz nowy rzÄ…d przywiÄ…zuje wagÄ™ do nauki. Bo gdybyÅ›my sÅ‚yszeli o tym, że nauka nie jest ważna, to by nas caÅ‚kowicie zniechÄ™ciÅ‚o. A jeÅ›li nam siÄ™ mówi, że jest ważna - to oczekujemy wÅ‚aÅ›ciwych dziaÅ‚aÅ„ w kierunku podnoszenia jej wagi.
Dziękuję za rozmowę.