Las, jaki jest, każdy widzi?

Utworzono: sobota, 29 listopad 2008 Anna Leszkowska Drukuj E-mail

Autor: Anna Leszkowska

Z prof. Kazimierzem Rykowskim z Instytutu Badawczego Leśnictwa rozmawia Anna Leszkowska

Od kilku lat organizowane sÄ… miÄ™dzynarodowe konferencje dotyczÄ…ce ochrony lasów (MPOLE), co oznacza, że z lasami mamy problemy nie tylko w skali paÅ„stwa, ale i Å›wiata – nie tylko w odniesieniu do biologii lasów, czy ich roli gospodarczej, ale i zmian klimatycznych?

Trudno jest oddzielić to, co siÄ™ dzieje w sprawach klimatu od gospodarek krajów dysponujÄ…cych lasami. Bo jak siÄ™ ocenia – przyczynÄ… ok. ¼ emisji gazów szklarniowych odpowiedzialnych za efekt ocieplenia sÄ… wylesienia – gÅ‚ównie w krajach rozwijajÄ…cych siÄ™. I dlatego kompleksy leÅ›ne, które pokrywajÄ… ok. 1/3 lÄ…dów sÄ… w tym takie ważne. OczywiÅ›cie las lasowi nierówny – uczeni spierajÄ… sie ciÄ…gle o to, co jest lasem? Bo istnieje okoÅ‚o 200 jego definicji – jest to sprawa zróżnicowania przyrodniczo- geograficznego. Tutaj nie można niczego ujednolicić. Takie kryteria jak: liczba drzew na jednostce powierzchni nie zawsze siÄ™ sprawdzajÄ…, bo np. czy makia albo tundra jest lasem?

Ale jakaÅ› ogólna definicja lasu istnieje?

Tak, uczeni przyjÄ™li, że jest to zbiorowisko drzew, których korony sÄ… zwarte. Ale to jest definicja europejska, bo tam, gdzie przyroda jest inna nie musi być zwartych koron, drzewa nie muszÄ… być wysokie na minimum 6 m – sÄ… również i 3-metrowe, które tworzÄ… zbiorowiska leÅ›ne. Jeżeli rozpatruje siÄ™ wpÅ‚yw lasu na zmiany klimatu, to jesteÅ›my w gÄ…szczu definicji. Rożne kraje proponujÄ… różne okreÅ›lenia dlatego, że z definicji wynika ewentualna rekompensata za niewycinanie lasów, czy tego zbiorowiska roÅ›lin, które jest traktowane jako las.
I dlatego pierwszym problemem naukowym do rozstrzygniÄ™cia jest taka definicja lasu, która byÅ‚aby adekwatna do sytuacji ekonomicznej i warunków ekologicznych w danej strefie klimatycznej, szerokoÅ›ci geograficznej. Definicji, która mogÅ‚aby w sprawach klimatu być pomocna, jeÅ›li chodzi o ograniczanie lub niedopuszczanie do efektu szklarniowego. Bo ograniczenie wycinki może być pierwszym, podstawowym dziaÅ‚aniem na rzecz zmian klimatycznych, ograniczania efektu szklarniowego. Ale to politycznie bardzo drażliwy problem, gdyż kraje uznawane za przyczyniajÄ…ce sie najbardziej do zmian klimatycznych z tytuÅ‚u wylesieÅ„ to kraje rozwijajÄ…ce sie, których czÄ™sto jedynym bogactwem sÄ… lasy. Etycznie jest bardzo trudno je przekonywać, aby lasów nie wycinaÅ‚y, bo potrzebne sÄ… innym. Bo my wyciÄ™liÅ›my kiedyÅ› swoje lasy, zrobiliÅ›my z tego użytek i czÄ™sto dziÄ™ki temu jesteÅ›my bogaci. Te tropikalne i subtropikalne lasy jednak chroniÄ… nasz klimat i zmniejszajÄ…, bÄ…dź niedopuszczajÄ…, do ekstremów w pogodzie, oddziaÅ‚ujÄ… na całą biosferÄ™.

Ale te sprawy sÄ… poza naukowcami, tu wszystko zależy od polityków...

Decyzje sÄ… poza naukowcami, natomiast obowiÄ…zkiem polityków jest wiedzieć. Naukowcy mogÄ… tylko przekonywać polityków, że od ich decyzji, rozwiÄ…zaÅ„, zależy przyjÄ™cie okreÅ›lonych rozwiÄ…zaÅ„ w zakresie ochrony klimatu. Niestety, politykom nie zależy na tym, aby naprawić Å›wiat, myÅ›lÄ… kategoriami kadencji i wygrywania kolejnych wyborów, im zależy na tym, aby zdobyć i utrzymać wÅ‚adzÄ™, poprawić swojÄ… pozycjÄ™ i zabezpieczyć sobie elektorat. Jest to z ewidentnÄ… szkodÄ… wobec koniecznoÅ›ci dziaÅ‚aÅ„ dÅ‚ugookresowych, w perspektywie dziesiÄ™cioleci. A troska o las wymaga perspektywy 100 lat – decyzje teraz podjÄ™te bÄ™dÄ… owocować dopiero w trzecim pokoleniu i nie tylko na obszarze danego kraju, bo las oddziaÅ‚uje transgranicznie. Procesy ekologiczne wymagajÄ… zrozumienia przestrzeni i czasu. My jednak nie jesteÅ›my przygotowani na tak dÅ‚ugookresowe dziaÅ‚ania - jeżeli inwestycja nie zwraca siÄ™ w ciÄ…gu 3-5 lat – nie inwestujemy. Potrzebne jest zupeÅ‚nie nowe spojrzenie na rozwiÄ…zywanie problemów globalnych. Sens globalizacji, który w tej chwili sprowadza sie do podziaÅ‚u pracy czy do podziaÅ‚u produktu powinien siÄ™gnąć transgranicznych efektów procesów ekologicznych.

Ale 1/3 powierzchni lÄ…dów pokryta lasami to chyba nie jest maÅ‚o?

KÅ‚opot polega na tym, że nie wiemy, ile na Ziemi potrzeba lasów, żeby systemy przyrodnicze ziemskie trwaÅ‚y i żeby nie byÅ‚y uszkadzane.

Nie można za optymalny stan wyjściowy przyjąć danych historycznych?

Rzecz w tym, że procesy demograficzne i przyrodnicze rozmijajÄ… siÄ™ od czasów rewolucji przemysÅ‚owej, kiedy ludzi gwaÅ‚townie zaczęło przybywać, a lasy poczÄ™to trzebić. I zahamowanie tego nasilajÄ…cego siÄ™ trendu bez interwencji w politykÄ™ demograficznÄ… jest bardzo trudne. Nawet jeÅ›li zachowamy stan lasów taki, jaki jest – bo technologie na to już pozwalajÄ… – to jednak przyrost ludnoÅ›ci ustawicznie zmniejsza powierzchniÄ™ lasów przypadajÄ…cÄ… na jednego czÅ‚owieka. Czy w przyszÅ‚oÅ›ci jest możliwe zachowanie trwaÅ‚oÅ›ci biosfery? – nie wiem, czy ktoÅ› potrafiÅ‚by dać odpowiedź na to pytanie, że wystarczajÄ…ce bÄ™dzie tu zachowanie lasów takimi, jakie one sÄ… obecnie.

Z kolei jeÅ›li zasadzimy wiÄ™cej lasów, czy nie bÄ™dzie pokusy, aby też wiÄ™cej ich Å›cinać?

W Polsce niewiele jest leÅ›nych plantacji, które w krótkim czasie zwiÄ™kszajÄ… masÄ™ drewna. Nasze zalesienia zwiÄ™kszajÄ… obszar lesistoÅ›ci w ujÄ™ciu ekosystemowym. To sÄ… lasy nastawione na wielofunkcyjność – nawet jeÅ›li sÄ… jednogatunkowe, to obecnie trwa ich przebudowa na wielogatunkowe. Ale pozostaje problem – i to również w kontekÅ›cie zmian klimatycznych – produkcji drewna i jego wykorzystania. Zalesianie nieużytków, wkraczanie na nieprodukcyjne rolniczo tereny z lasem jest dziaÅ‚aniem racjonalnym i trwajÄ…cym od bardzo dawna. Natomiast nowym problemem jest używanie drewna do celów energetycznych, jako substytutu kopalin. I tu już należaÅ‚oby jasno powiedzieć, że mamy pewne obszary, gdzie intensywnie produkujemy drewno jako substytut kopalin. A to jest możliwe, bo mamy technologie i spalania, i produkcji drewna. Tu istniejÄ… możliwoÅ›ci manipulowania ekotypami, lepiej przyrastajÄ…cymi stosownie do potrzeb. Taki program ma UE – leÅ›na platforma technologiczna jest nastawiona na intensywnÄ… produkcjÄ™. I dlatego leÅ›nicy stajÄ… coraz częściej wobec problemu: w jaki sposób na tej samej powierzchni w krótszym czasie produkować wiÄ™cej drewna? Bo tylko wtedy leÅ›nictwo – poza oczywiÅ›cie wstrzymaniem wylesieÅ„ - bÄ™dzie mogÅ‚o uczestniczyć efektywnie w ograniczaniu efektu szklarniowego, dajÄ…c produkt w postaci biomasy, zastÄ™pujÄ…cej wÄ™giel, lub w postaci materiaÅ‚u konstrukcyjnego, który może zastÄ…pić materiaÅ‚y, jak stal czy cement, których produkcja wymaga spalania wÄ™gla.

Czy tu jednak nie powstaje konflikt między funkcją lasu dotyczącą magazynowania CO2, a funkcją związaną z dostarczaniem energii? Jeżeli chcemy zmagazynować, to nie możemy wycinać!

Tak i dlatego to nie może zachodzić w tym samym miejscu i tym samym czasie. Sytuacja dojrzaÅ‚a do tego, żebyÅ›my dyskutowali o wielofunkcyjnym leÅ›nictwie, wynikajÄ…cym z wielofunkcyjnoÅ›ci lasu. ZagospodarowujÄ…c las, który ma peÅ‚nić w tym samym miejscu i czasie rolÄ™ rekreacyjnÄ…, chronić bioróżnorodność, pochÅ‚aniać CO2, gromadzić wÄ™giel, produkować drewno, zatrzymywać wodÄ™ – nie unikniemy konfliktu, bo to wszystko jednoczeÅ›nie jest niemożliwe. Bo inaczej wyglÄ…da gospodarka leÅ›na wokóÅ‚ wielkich oÅ›rodków miejskich, inaczej tam, gdzie sÄ… lasy naturalne, które trzeba zachować, inaczej na ÅšlÄ…sku i w borach Tucholskich. Zatem trzeba zróżnicować gospodarkÄ™ leÅ›nÄ… – także z punktu widzenia funkcji substytucyjnej lasu. W przypadku zmian klimatycznych, jeÅ›li chcemy dostarczyć gospodarce dodatkowe iloÅ›ci drewna, trzeba je wytworzyć również poza ekosystemem leÅ›nym. Czyli na plantacjach, w krótkich cyklach produkcyjnych. I to jest leÅ›nictwo wielofunkcyjne, które z poszczególnych funkcji lasu uczyni jeden wiodÄ…cy cel – hodowlany, ochronny, produkcyjny, czy inny.

To mówiÄ… naukowcy, a leÅ›nicy?

Nie jest to idea wÅ›ród naukowców powszechna. Z trudem przebija siÄ™ też w praktyce, argumenty przeciw sÄ… tu różne. GÅ‚ównie takie, że optymalizujÄ…c funkcje lasu na tym samym obszarze trzeba z czegoÅ› zrezygnować, żeby coÅ› mieć. Niektórzy uważajÄ…, że w tak zaludnionym kraju jak Polska dobrze jest mieć wszystkiego i wszÄ™dzie po trochu. Przypomnijmy jednak sytuacjÄ™, kiedy EC PoÅ‚aniec ogÅ‚osiÅ‚a, że zapÅ‚aci każdÄ… cenÄ™, żeby tylko moc kupić 400 tys. m3 drewna, bo do tego zmusza jÄ… prawo unijne o użytkowaniu energii z biomasy. Tylko skÄ…d je wziąć? W jaki sposób to bÄ™dzie wpÅ‚ywać na cenÄ™ drewna? Na przemysÅ‚ meblarski? Nie mówiÄ…c już o innych funkcjach lasu. I tu zaczyna być już kÅ‚opotliwe pogodzenie wszystkiego w jednej koncepcji leÅ›nictwa. KÅ‚opot rzÄ…du z unijnym tzw. pakietem klimatycznym ma takie same korzenie: skÄ…d wziąć zielonÄ… energiÄ™, skoro caÅ‚a gospodarka stoi na wÄ™glu?

Takie problemy pewnie majÄ… i inne paÅ„stwa, jak zatem wytÅ‚umaczyć tÄ™ rozbieżność miÄ™dzy obowiÄ…zkiem korzystania energetyki z energii odnawialnej a koniecznoÅ›ciÄ… zachowania lasów w dobry stanie?

Te konflikty rozwojowe zwiÄ…zane z wycinaniem lasów miaÅ‚y być regulowane konwencjÄ… o lasach, która byÅ‚a przygotowana już na konferencjÄ™ w Rio. Niestety, różnice w poglÄ…dach spowodowaÅ‚y, że zostaÅ‚a ona odrzucona, w ogóle nie weszÅ‚a pod gÅ‚osowania. Ale problem pozostaÅ‚, stÄ…d kolejne spotkania na bardzo wysokim szczeblu zajmowaÅ‚y siÄ™ konwencjÄ… o lasach, obowiÄ…zujÄ…cymi regulacjami dotyczÄ…cymi wszystkich typów lasów. Kolejne organizacje powoÅ‚ywane przez ONZ w tej sprawie – MiÄ™dzyrzÄ…dowy Panel na temat lasów, MiÄ™dzyrzÄ…dowe Forum LeÅ›ne, aktualnie Forum LeÅ›ne NZ (UNFF) – zajmujÄ… siÄ™ regulacjami, które majÄ… obowiÄ…zywać w leÅ›nictwie Å›wiatowym, aby ograniczyć wycinanie lasów. IstniejÄ… również procesy regionalne ochrony lasów i promocji nowego, trwaÅ‚ego i zrównoważonego leÅ›nictwa. Polska zresztÄ… caÅ‚y czas miaÅ‚a duży udziaÅ‚ w przygotowywaniu wszystkich konferencji ministerialnych w Europie, aż do piÄ…tej, która sie odbyÅ‚a w ub. r. w Warszawie.

Czy mamy tyle drewna, żeby zaspokoić potrzeby energetyki, zgodnie z przepisami unijnymi?

Drewno nie jest na szczęście jedynym źródÅ‚em biomasy dla energetyki, ale z całą pewnoÅ›ciÄ… jest to źródÅ‚o najÅ‚atwiejsze i dotychczas niewykorzystywane. ByÅ‚y robione bilanse drewna energetycznego w Europie, natomiast regulacje wewnÄ™trzne w poszczególnych paÅ„stwach nie zawsze sprzyjajÄ… takiemu wykorzystaniu. ZwiÄ™kszanie iloÅ›ci drewna energetycznego czy opaÅ‚owego musi siÄ™ odbyć kosztem innego rodzaju drewna, użytkowanego przez inne branże, albo specjalnie produkowanego. W Polsce takie napiÄ™cie istnieje. Lasy PaÅ„stwowe majÄ… plany wyrÄ™bu skonstruowane tak, aby nie robić szkody w ekosystemie. I naruszenie tych zasad może być przykre w skutkach, bo te inne funkcje lasu, potrzebne ludziom, jak np. rekreacja, czy meblarstwo – mogÄ… być zagrożone, jeżeli nie podejdziemy do leÅ›nictwa w sposób bardziej zróżnicowany. To siÄ™ zresztÄ… już dzieje. We wrzeÅ›niu 2008 roku podpisano pierwsze porozumienie miÄ™dzy Lasami PaÅ„stwowymi, przemysÅ‚em papierniczym (International Paper S.A Kwidzyn) i Instytutem Badawczym LeÅ›nictwa w sprawie produkcji biomasy w uprawach plantacyjnych topoli z przeznaczeniem na papier. Tak ukierunkowana produkcja drewna jest zapowiedziÄ… zmian i poczÄ…tkiem wÅ‚aÅ›ciwego rozumienia leÅ›nictwa wielofunkcyjnego. To przemysÅ‚ spostrzegÅ‚, że nie może bazować wyłącznie na źródle drewna z Lasów PaÅ„stwowych. Jest to niezwykle obiecujÄ…ce. Jeżeli przemysÅ‚ zacznie inwestować we wÅ‚asne źródÅ‚a drewna, tworzyć wÅ‚asne zasoby drewna i prowadzić produkcjÄ™ poza lasem, to Å‚atwiej zaspokoi wÅ‚asne potrzeby. ZwÅ‚aszcza, że jest to także znakomita inwestycja w Å›rodowisko, w poprawÄ™ klimatu. Kopalnie, elektrownie mogÅ‚yby w ten sposób przyczynić sie do poprawy stanu Å›rodowiska.

Ale stare drzewa są chyba bardziej wartościowe z punktu widzenia ochrony klimatu niż młody drzewostan...

Stare drzewostany, lasy naturalne, gromadzÄ… wÄ™giel, ale i go emitujÄ… – ich zaletÄ… jest utrzymywanie zerowego bilansu. Tracimy wtedy, jeÅ›li drzewa wytniemy. I te 25% emisji wynika z faktu, że przerywamy zamkniÄ™ty naturalny obieg wÄ™gla, materii. Natomiast wyciÄ™cie mÅ‚odych lasów, sadzonych, o odpowiedniej strukturze, z których drewno nie trafi do naturalnego obiegu materii (np. zrobimy z niego meble użytkowane dÅ‚użej niż trwaÅ‚a produkcja na pniu ), albo spalimy zamiast wÄ™gla, albo wbudujemy w konstrukcje zamiast stali czy cementu, daje nam bilans dodatni. Las hodowlany jest być może jedynÄ… strukturÄ… przyrodniczÄ…, która może efektywnie sÅ‚użyć Å‚agodzeniu zmian klimatycznych – wówczas rzeczywiÅ›cie odciÄ…gamy część CO2 z atmosfery, zmniejszamy jego koncentracjÄ™, gromadzimy w postaci wÄ™gla w drewnie i trzymamy go dÅ‚użej niż trwaÅ‚a jego produkcja.

Czy polskie lasy odbiegajÄ… swoim stanem od innych w Europie?

IstniejÄ… bardzo konkretne kryteria i wskaźniki do oceny stanu lasów i stanu gospodarki leÅ›nej, opracowane w ramach regionalnego procesu paneuropejskiego ochrony lasów. Publikowane sÄ… w tej sprawie specjalne raporty. WedÅ‚ug nich, w żadnym z prezentowanych wskaźników polskie lasy i leÅ›nictwo nie plasuje siÄ™ w pierwszej trójce. W pewnych kryteriach jesteÅ›my znakomici, w innych – Å›redni, a w innych wleczemy siÄ™ w ogonie. Najlepsi jesteÅ›my w tempie zalesiania, w zapasie na pniu, przyroÅ›cie drewna, udziale lasów póÅ‚naturalnych. Polska zalesiÅ‚a na ziemiach zachodnich obszary jedne z najwiÄ™kszych w Europie. Ale już nie jesteÅ›my tacy dobrzy np. w stanie bioróżnorodnoÅ›ci, odnowieniach naturalnych, stanie zdrowotnym, chociaż w ostatnich latach Å›redni stan zdrowotny naszych lasów wyraźnie siÄ™ poprawiÅ‚. Sukcesy w selekcji drzew leÅ›nych i wybiórcza ochrona zasobów genowych majÄ… charakter ambiwalentny, zwÅ‚aszcza z odlegÅ‚ej perspektywy naturalnych procesów ekologicznych. Również w aspekcie zmian klimatycznych. Odnawiamy las gÅ‚ównie sztucznie, poprzez sadzenie, a nie sÄ… to jednak najnowsze kierunki w rozwoju leÅ›nictwa i ochrony dzikiej przyrody. OdnowieÅ„ naturalnych mamy zaledwie 7-10%. JesteÅ›my lepsi od innych pod wzglÄ™dem sposobu zagospodarowania i użytkowania lasów. StopieÅ„ użytkowania rocznego przyrostu jest jednym z najniższych w Europie, ale trudno o jednoznacznÄ… ocenÄ™ tego faktu. Natomiast fakt, że 80% lasów Polsce to lasy paÅ„stwowe, publiczne, jest niezwykle korzystny. Powoduje bowiem, że ich zagospodarowanie może być planowane, precyzyjnie sterowane, mogÄ… być realizowane pewne idee, które dla wÅ‚aÅ›cicieli prywatnych mogÄ… nie być ważne. Polska pozostaÅ‚a jedynym krajem w Europie, który ma tak dużą leÅ›nÄ… strukturÄ™ publicznÄ…. W wielu oficjalnych wystÄ…pieniach sÅ‚yszy siÄ™ o polskim leÅ›nictwie jako „wiodÄ…cym”, czy jako o „liderze leÅ›nictwa europejskiego”. W Å›wietle cytowanych raportów jest to jednak samoocena nadmiernie optymistyczna.

Dziękuję za rozmowę.

oem software Odsłony: 5183
Our website is protected by DMC Firewall!