Mali lingwiści, czyli kilka uwag o języku przedszkolaków
Mali lingwiÅ›ci, czyli kilka uwag o jÄ™zyku przedszkolakówAutor: MaÅ‚gorzata Milewska-Stawiany 2008-06-02
Stwierdzenie, że otoczenie ma duży wpÅ‚yw na ksztaÅ‚towanie siÄ™ umiejÄ™tnoÅ›ci jÄ™zykowych dziecka, nie należy do odkrywczych. Jest oczywiste, że wiÄ™kszość sÅ‚ownictwa, którym posÅ‚uguje siÄ™ kilkulatek wywodzi siÄ™ z jÄ™zyka dorosÅ‚ych.
Dzieci wraz z dorosÅ‚ymi uczestniczÄ… w różnych aktach komunikacji mówionej. Kiedy doroÅ›li zwracajÄ… siÄ™ do dziecka, staje siÄ™ ono mniej lub bardziej uważnym odbiorcÄ… tekstu. Tu należy – niestety – zwrócić uwagÄ™ na bardzo czÄ™sto infantylny charakter wypowiedzi dorosÅ‚ych kierowanych do dzieci. Komunikaty takie naszpikowane sÄ… zdrobnieniami i formami spieszczonymi, a dzieci te przesÅ‚odzone i natrÄ™tne sekwencje sÅ‚ów mimowolnie przejmujÄ… do swojego dzieciÄ™cego jÄ™zyka.
OddziaÅ‚ywanie dorosÅ‚ych na mowÄ™ dzieci nie odbywa siÄ™ jednak tylko w tych sytuacjach komunikacyjnych, w których doroÅ›li sÄ… nadawcami tekstów, a dzieci ich odbiorcami. Dziecko jest przecież czÄ™sto Å›wiadkiem rozmów dorosÅ‚ych, dotyczÄ…cych rozmaitych kwestii, poważnych i bÅ‚ahych, ale wypowiadanych dorosÅ‚ym jÄ™zykiem. Zdarza siÄ™, nie zawsze w odpowiednich sytuacjach, że maleÅ„stwo zaskakuje dorosÅ‚ych przytaczaniem zasÅ‚yszanych gdzieÅ› wczeÅ›niej wyrafinowanych, trudnych, zapożyczonych, też kolokwialnych, a czasem wulgarnych sÅ‚ów lub dÅ‚uższych jednostek jÄ™zykowych. Jest to ewidentny dowód na to, że dziecko naÅ›laduje jÄ™zyk dorosÅ‚ych. Nasz dorosÅ‚y jÄ™zyk w ustach dziecka okazuje siÄ™ wtedy nie zawsze doskonaÅ‚y, czasem bywa napuszony, prymitywny, ubogi.
W wieku przedszkolnym dziecko staje siÄ™ utalentowanym lingwistÄ…. Czerpie nie tylko z jÄ™zyka dorosÅ‚ych, ale uruchamia wÅ‚asnÄ… fantazjÄ™ jÄ™zykowÄ…, a jego wypowiedzi niekiedy zdumiewajÄ… swÄ… oryginalnoÅ›ciÄ…. Dziecku czÄ™sto brakuje sÅ‚ów na okreÅ›lenie przedmiotów i zjawisk, które dostrzega wokóÅ‚ siebie. Próbuje wiÄ™c ono na swój sposób wypeÅ‚niać luki w jÄ™zyku, w którym doszukuje siÄ™ konsekwencji i analogii.
Niepowtarzalnymi elementami mowy kilkulatków sÄ… neologizmy sÅ‚owotwórcze, np. deszczownik ‘parasol’, drutować ‘robić na drutach’, kÅ‚ujak ‘kaktus’, mierzak ‘linijka’, podlewaczka ‘konewka’, skarżyciel ‘skarżypyta’, skleparka ‘sprzedawczyni’, tramwajownia ‘zajezdnia tramwajowa’, tryskawka ‘fontanna’, ukradacz ‘zÅ‚odziej’, zÄ™bozbiór ‘uzÄ™bienie’. Neologizmy te oraz inne analogiczne konstrukcje wyrazowe, które zaskakujÄ… jednoznacznÄ… konsekwencjÄ… logicznÄ…, powstajÄ… w trakcie opanowywania przez dzieci najważniejszych reguÅ‚ łączenia elementów jÄ™zykowych w jednostki wyższego rzÄ™du. SÅ‚owotwórcze innowacje, błędy w stosowaniu koÅ„cówek, nieakceptowane przez normÄ™ konstrukcje skÅ‚adniowe powinniÅ›my uznać w takiej sytuacji za odkrywcze i niebanalne cechy spontanicznej twórczoÅ›ci jÄ™zykowej dzieci. PamiÄ™tajmy, że odpowiedzialność za to, jakim jÄ™zykiem posÅ‚ugujÄ… siÄ™ kilkuletnie dzieci, ciąży na nas, dorosÅ‚ych, tych bliższych i tych dalszych. Zwracajmy wiÄ™c uwagÄ™ na dobór Å›rodków jÄ™zykowych w wypowiedziach kierowanych do dzieci i funkcjonujÄ…cych w ich obecnoÅ›ci. Nie hamujmy też twórczoÅ›ci jÄ™zykowej dzieci.