O tekście, treści i stylu, czyli o losach wyrazów
Autor: Małgorzata Milewska-Stawiany 2008-08-21
Teksty są zjawiskiem powszechnym w naszym życiu. Mówienie czy pisanie to przecież tworzenie tekstu ze słów, poprzez który przekazujemy i odbieramy informacje. Tekstem może być zarówno wielkie dzieło literackie, jak też jednozdaniowa wypowiedź. Nieodłącznymi składnikami tekstu są przedmiot pisania czy mówienia, czyli treść oraz sposób ukształtowania wypowiedzi ze względu na jej cel, czyli styl. Okazuje się, że powiązane ze sobą znaczeniowo wyrazy: tekst, treść i styl mają ciekawą historię.
Rzeczownik tekst nawiązuje do żmudnej czynności tkacza, pochodzi on bowiem z łacińskiego wyrazu textus ‘tkanina, plecionka’, a ten z kolei od czasownika texere ‘tkać’. Tkać to ‘wytwarzać na krośnie tkaninę z przędzy przez przeplatanie według określonego porządku dwóch układów nitek – wzdłużnego (osnowy) z poprzecznym (wątkiem). Czynność tkania poprzedza snucie (przędzenie), to znaczy ‘skręcenie nitki z przędziwa za pomocą wrzeciona lub kołowrotka’. Wszystkie te elementy pracy tkacza dały podstawę przeniesieniom metaforycznym w odniesieniu do utworów fabularnych. Autor snuje opowieść, snuje nić opowiadania, która czasem się rwie, a wtedy musi ją nawiązać na nowo. Coś stanowi osnowę powieści czy filmu. Autor snuje, podejmuje, rozwija, plącze, gubi wątek. Zdarza się, że wątek wikła się lub rwie się. Różne wątki łączą się, przeplatają się, wiążą się ze sobą.
Przeobrażenia znaczeniowe wyrazów treść i styl przebiegały podobnie. W historii słowa treść istotny jest spokrewniony z nim wyraz trzcina. W Biblii Leopolity (1561) treść oznacza właśnie trzcinę, ale już w XV wieku treść to nie tylko trzcina, ale też fujarka, a także pióro do pisania. To ostatnie znaczenie było szczególnie ważne, ponieważ rozwinęło się w znaczenie dzisiejsze. Na estetykę pisma wpływała przecież w dużym stopniu jakość trzcinowego pióra. Gdy było ono przygotowane starannie, to i pismo było ładne. Tak więc od treści pisarza zależało, czy pismo, najpierw w odniesieniu do jego wyglądu, było dobre czy złe. Analogiczne zmiany zaszły w wyrazie styl. Wywodzi się on z łacińskiego wyrazu stilus, który najpierw oznaczał ‘trzonek, rylec do pisania’, a z czasem też ‘sposób wysławiania się w piśmie i mowie’, a także ‘zespół typowych form i środków językowych używanych do wyrażania jakichś treści’.
Warto poznawać losy wyrazów, przemawiają one wtedy do nas o wiele silniej i mocniej tkwią w pamięci. Historie wyrazów powiązanych ze sobą znaczeniowo tekst, treść i styl wskazują niewątpliwie na odwieczny trud tworzenia. Zadbajmy więc o to, aby nasze teksty były treściwe, a także pisane czy mówione dobrym stylem.