Recenzje (el)
- Autor: Anna Leszkowska
- Odsłon: 787
Zrozumienie jak działa ludzki mózg to od dziesiątków lat jedno z najważniejszych zagadnień stojących przed ludzkością. Nikt na świecie nie dysponuje bowiem wystarczającą wiedzą, aby to wyjaśnić . Niespodzianką i zwiastunem przełomu w tej dziedzinie może stać się świeżo wydana – także w polskim przekładzie - książka amerykańskiego neuronaukowca, inżyniera i przedsiębiorcy Jeffa Hawkinsa - Tysiąc mózgów w twojej głowie. Kilkustronicową, pełną pochwał przedmowę do niej napisał znany angielski biolog ewolucyjny Richard Dawkins.
Książka opatrzona podtytułem: Nowa teoria inteligencji złożona jest z trzech części. Koncentrują się one kolejno na m.in. nowych wynikach badań związanych z budową i funkcjonowaniem ludzkiego mózgu (zwłaszcza jego kory, która wypełnia mózg w 70 procentach, a w jej skład wchodzi 150 tysięcy poukładanych koło siebie neuronalnych kolumn) oraz sztucznej i ludzkiej inteligencji. Każda część ma swoje własne rozdziały, a jest ich w sumie szesnaście. Taki podział pozwala lepiej zrozumieć nieoczywistą ich treść, pełną nowych znaczeń, zjawisk, struktur, procesów, wyobrażeń, pojęć.
W części pierwszej, poświęconej nowemu pojęciu budowy i funkcjonowania mózgu, Hawkins - przez zastosowanie dość prostej i bazującej na wielu przykładach i analogiach narracji - przedstawia nową teorię wyjaśniającą jak działa nowa kora mózgowa (neocortex) i jak uczy się ona modelu świata, w którym każdy z nas żyje. Opisuje też postępy, jakie odniosła dotąd nauka na drodze do zrozumienia pracy mózgu. Samo tylko odkrycie, że układy odniesienia (mapy w mózgu) istnieją w całej korze nowej zajęło badaczom kilka lat. Dowiadujemy się też jak kora nowa jest zbudowana (sporą część badań przeprowadzono przy pomocy funkcjonalnego rezonansu magnetycznego), co łączy ją z tzw. starym mózgiem ssaczym, trenowanym przez miliony lat doboru naturalnego. Dzięki temu wiemy już dużo na temat tego, jak nowa kora zapamiętuje model zewnętrznego świata za pomocą układów odniesienia przypominających mapy (mózg zawiera ich setki albo i tysiące, a każdy z układów jest odzwierciedleniem osobnej mapy – miasta, budynku, mieszkania, przedmiotu, części ciała itp.).
Badania pokazały również jak kolejne odkrycia przyczyniły się do uzyskania odpowiedzi na niektóre z największych pytań neuronauki w rodzaju: jak nasze doznania zmysłowe formują się w pojedyncze doświadczenie, jak zachodzi proces myślenia, jak dwoje ludzi wyciąga różne wnioski na podstawie tego samego materiału, skąd bierze się poczucie własnego ja itp.
W części drugiej Hawkins dowodzi, że sztuczna inteligencja, o której tak wiele się dziś rozprawia - wcale nie jest inteligentna. Prawdziwa inteligencja wymaga od maszyn nauczenia się modelu świata w sposób, w jaki robi to kora nowa. Dzięki temu przekonamy się kiedyś, że sztuczna inteligencja stanie się (za kilka dziesięcioleci) jedną z najważniejszych technologii, jaką dotąd kiedykolwiek opracowano. I zrozumiemy, że w każdym przypadku znajdą się ludzie, którzy będą chcieli jej nadużywać. Nasz wiek zostanie przekształcony przez inteligentne maszyny, ale nikt nie potrafi jeszcze powiedzieć jak zmieni się przez to świat. Zdaniem Hawkinsa, sztuczna inteligencja jest sama w sobie niegroźna, ale wszystko zależy od tego, jak ludzie ją wykorzystają.
W ostatniej, trzeciej części książki jej autor opisuje, w jaki sposób przyglądał się losom ludzkości z perspektywy inteligencji i teorii mózgu. Jego pragnieniem było – jak to określił - zwiększenie świadomości na temat rzeczywistego zagrożenia egzystencjalnego, znacznie większego niż domniemane niebezpieczeństwa związane z rozwojem tradycyjnie rozumianej sztucznej inteligencji.
Zdaniem Hawkinsa, mózgowy model świata zawiera w sobie także model naszej własnej jaźni, co prowadzi do przedziwnej prawdy: to, co postrzegamy w pewnym momencie jest symulacją świata, a nie światem rzeczywistym. Jedną z konsekwencji teorii tysiąca mózgów może być fakt, że na przykład nasze przekonania o świecie mogą być fałszywe. Pokazuje też m.in. jak fałszywe przekonania - wraz z prymitywnymi emocjami - mogą stanowić zagrożenie dla naszego długoterminowego przetrwania.
Książka nie jest napisana językiem lekkim i łatwym w odbiorze. Możliwe, że z wieloma zawartymi w niej prawdami i pojęciami czytelnik zetknie się po raz pierwszy, zwłaszcza gdy nie interesował się neuronauką. Ale lektura tej książki z pewnością sprawi, że do niektórych rozdziałów czytelnik będzie wracać. Jak napisał Hawkins: „Mózg ludzki jest jedynym obiektem we wszechświecie, który wie, że wszechświat istnieje. Tylko on zna rozmiary wszechświata, jego wiek oraz prawa, na jakich opiera się jego działanie. Wszystko to sprawia, że nasza inteligencja i wiedza warte są zachowania oraz daje nadzieję, że pewnego dnia wszystko zrozumiemy”.
Waldemar Pławski
Tysiąc mózgów w twojej głowie. Nowa teoria inteligencji. Jeff Hawkins, tłum. Aleksandra Ożarowska, Wydawnictwo Znak Horyzont, 2023, s. 392, cena 54,99 zł.
- Autor: Anna Leszkowska
- Odsłon: 1633
Z okazji 70-lecia polskiej informatyki (w 2018 roku) Polskie Towarzystwo Informatyczne przybliża czytelnikom historię tej dziedziny w czterech książkach, z których dwie przedstawiamy w tym numerze Spraw Nauki. Poza autorskim spojrzeniem na tę dziedzinę Marka Hołyńskiego (Polska informatyka: Zarys historii) wcześniej powstała książka pod redakcją Mariana Nogi i Jerzego S. Nowaka – Polska informatyka: Wizje i trudne początki.
Na tę drugą składają się teksty 9 autorów omawiających zarówno historię budowy maszyn matematycznych, w tym – słynnych komputerów ODRA, MERA, ale i K-202, jak i historię wprowadzania informatyki do przemysłu hutniczego czy do PZL Mielec, a także historię projektu RODAN. Tekstem opisującym najszerzej, ale i syntetycznie rozwój informatyki w Polsce na tle sytuacji międzynarodowej ( zarówno w informatyce, jak i polityce i gospodarce) jest opracowanie Tomasza Kulisiewicza pt. „Własne konstrukcje, licencje, klony”.
Redaktorzy tomu, opisując prace nad historią polskiej informatyki wskazują na trudności w pozyskiwaniu informacji na ten temat. O ile w czasach PRL istniały czasopisma popularnonaukowe zajmujące się tą tematyką, to wraz z upadkiem ustroju socjalistycznego upadły i zakłady produkujące komputery, elektronikę, i czasopisma, zaginęły archiwa, a specjaliści się rozproszyli.
PTI, zawiązane w 1981 roku, próbowało na 40-lecie polskiej informatyki w 1988 roku zebrać jak najwięcej dokumentów z tego okresu i relacji żyjących jeszcze „ojców-założycieli” polskiej informatyki. W tym celu powołało Sekcję Historyczną, której zasoby stały się najobszerniejszym źródłem wiedzy na ten temat (o czym można się przekonać np. z utworzonego przez Sekcję portalu).
I choć informatycy posługują się technologią cyfrową, to jednak postanowili i na papierze utrwalić najważniejsze zagadnienia, z jakimi polskim informatykom przyszło się mierzyć w ciągu tych 70 ostatnich lat. Stąd m.in. ten tom, który dotyczy głównie technicznych aspektów polskiej informatyki. Tom niezwykle ciekawy, z dobrze udokumentowanymi ocenami, bogatą bibliografią, ilustracjami historycznych dziś maszyn, wydany z wielką dbałością o czytelność przekazu, edytorsko bez zarzutu. Tylko czytać! (al.)
Polska informatyka: Wizje i trudne początki, red. Marian Noga, Jerzy S. Nowak, Polskie Towarzystwo Informatyczne, wyd. I, Warszawa 2017, s. 280
- Autor: Anna Leszkowska
- Odsłon: 1067
Łukasz Lamża, dziennikarz naukowy napisał książkę o zagadkowym tytule: Trudno powiedzieć. Wydało ją Wydawnictwo Czarne.
Choć jej podtytuł: Co nauka mówi o rasie, chorobie, inteligencji i płci – uszczegóławia tematykę książki, to nie usuwa wątpliwości sugerowanych w tytule: czy rzeczywiście w omawianych zagadnieniach nauka już wszystko wyjaśniła? Jak autor pokazuje – droga do tego daleka, a im więcej wiemy, tym wiemy mniej.
Co np. wiemy o chorobie? Dlaczego, choć żyjemy w dużo lepszych warunkach niż nasi przodkowie, to prawie wszyscy na coś chorujemy? A może nie każdą chorobę powinno się leczyć?
Ile są warte słynne testy i wskaźniki inteligencji, IQ? Czy świadczą o tym, że ktoś jest mądry czy głupi? Czym w ogóle jest inteligencja? Niby temat prasowo „ograny”, ale Lamża jest dociekliwy i przedstawia dokładnie nie tylko zasady tworzenia różnych testów psychologicznych, ale i rozwój samej psychologii, która opisując termin inteligencji coraz bardziej go uszczegóławia i w rezultacie obecnie mamy co najmniej osiem rodzajów inteligencji, bo to nie koniec tej listy. Co wobec tego mierzy się testem IQ?
A jak to jest z szafowaniem terminem rasa? Używany zwykle w odniesieniu do zjawisk kulturowych, czy z naukowego punktu widzenia ma sens? Czy różnych ludzi dzielą tak wielkie różnice na poziomie genetycznym, żeby można było dzielić ich na rasy? Może w użyciu powszechnym wystarczy uściślić ten termin np. do różnic etnicznych?
A na sam koniec książki – największy i najgorętszy dziś smaczek: płeć. Ile tych płci mamy? Czym się różnią? Czy istotnie istnieją tylko dwie, czy biolodzy, genetycy, antropolodzy i inni specjaliści widzą ich więcej? I czy te inne niż męska i żeńska stanowią istotny problem społeczny?
Autor, poza solidną dawką wiedzy podaje we wszystkich omawianych zagadnieniach wiele przykładów obrazujących wagę opisywanych problemów, które powstałe na gruncie jednej dyscypliny naukowej rozlewają się na inne, tworząc w dodatku skutki społeczne, o których nam się nie kiedyś nie śniło. (al.)
Trudno powiedzieć, Łukasz Lamża, Wydawnictwo Czarne, Wołowiec 2022, wyd. I, s.303, cena 44,90 zł (z VAT)
- Autor: Anna Leszkowska
- Odsłon: 1514
Jared Diamond - amerykański biolog ewolucyjny, fizjolog i biogeograf z Uniwersytetu Kalifornijskiego w Los Angeles jest autorem książki Trzeci szympans. Książkę w tłumaczeniu i ze wstępem Januarego Weinera wydało Wydawnictwo Copernicus Center Press.
Intrygujący tytuł książki rozjaśnia podtytuł: „Ewolucja i przyszłość zwierzęcia zwanego człowiekiem”, czyli jak gatunek ludzki w krótkim czasie zmienił się ze zwykłego dużego ssaka w zdobywcę świata i o tym, jak uzyska zdolność do tego, by cały ten postęp z dnia na dzień obrócić wniwecz. Jest to drugie, poprawione wydanie tego bestsellera z 1996 roku w Polsce.
Pytania Diamonda, jakie postawił w 1992 roku odnośnie przyczyn sukcesu gatunku ludzkiego, ale i niezwykle łatwej możliwości samozagłady, są ciągle aktualne. Nadal nie wiemy, dlaczego homo sapiens – choć mający DNA w 98 procentach identyczne z dwoma gatunkami szympansów - nagle 40 tys. lat temu tak bardzo ewoluował, iż stał się gatunkiem dominującym na globie.
Z czego wynika ten sukces? Ale i dlaczego jego rozwój na różnych kontynentach był inny? Dlaczego jedne cywilizacje rozwijały się, a inne upadały? Skąd wzięły się osobliwe cechy naszego gatunku pozornie nieprzynoszące korzyści jak pożycie seksualne bez możliwości zapłodnienia? Skąd wzięła się motywacja do tworzenia sztuki i muzyki?
Autor opowieść o naszym rozwoju i upadku (bo dewastując swoje środowisko, zużywając jego nieodnawialne zasoby, jesteśmy na najlepszej drodze do eliminacji homo sapiens) dzieli w książce na pięć części. W pierwszej śledzi dzieje człowieka przez kilka milionów lat do czasu pojawienia się rolnictwa 10 tys. lat temu.
W drugiej zajmuje się zmianami w ludzkim cyklu życiowym, dokonując tym samym przeglądu biologicznych podstaw naszego kulturowego rozkwitu, aby w trzeciej części omówić cechy kulturowe, które uważamy za odróżniające nas od zwierząt, czyli mowę, sztukę, technikę, rolnictwo, ale i nadużywanie trujących substancji.
W części czwartej rozważa nasza skłonność do ksenofobicznego zabijania innych, dokonuje przeglądu historii morderstw masowych, pokazuje też skutki skrajnej izolacji. W części piątej zajmuje się środowiskiem naturalnym, jego rabunkiem na niespotykaną wcześniej skalę, co powoduje nierównowagę w przyrodzie skutkującą wymarciem gatunku, który do takiej nierównowagi doprowadził.
Książka kończy się epilogiem, w którym autor podkreśla nieodległe ryzyko upadku człowieka, choć jak sam przyznaje, ukazuje też znaki nadziei oraz sposoby na pobieranie nauki z przeszłości.(al.)
Trzeci szympans, Jared Diamond, Copernicus Center Press, Kraków 2019, wyd. II, poprawione, s. 576, cena 59,90 zł. Książka dostępna także jako e-book.