Informacje (el)

Autor: Anna Leszkowska

Opublikowano: 18 lipiec 2020

Odsłon: 848

Spore obszary naszych mózgów zajmują się przetwarzaniem informacji płynącej ze zmysłu wzroku. Jak jednak funkcjonuje kora wzrokowa osób, które nigdy nie widziały? Badania w tym zakresie prowadził dr Łukasz Bola w Instytucie Psychologii UJ wspólnie z międzynarodowym zespołem naukowców. Ich wyniki ukazały się właśnie w prestiżowym „Current Biology”.

W 2014 r. zespół naukowców z University of Glasgow wykazał, że kora wzrokowa typowo widzących osób, poza przetwarzaniem informacji wzrokowej, aktywuje się również w odpowiedzi na pewne dźwięki. Badacze postanowili sprawdzić, czy podobny efekt można zaobserwować u osób niewidomych od urodzenia. „Wykorzystaliśmy metodę obrazowania rezonansem magnetycznym do prześledzenia aktywności mózgu niewidomych ochotników, kiedy słuchali oni dźwięków, takich jak szum lasu, odgłosy zatłoczonej ulicy, czy też odgłosy ludzkich rozmów “ - opisuje badania dr Łukasz Bola.

Zespół odkrył, że nawet najbardziej podstawowe obszary wzrokowe osób niewidomych kodują informacje o słyszanych dźwiękach. Śledząc jedynie aktywność kory wzrokowej, byliśmy w stanie odgadnąć jakiego dźwięku słuchała w danym momencie niewidoma osoba badana. Co ciekawe, pomimo pewnych różnic w poprawności rozróżniania dźwięków, wyniki były bardzo podobne dla osób niewidomych i widzących. W obydwu grupach dźwięki były lepiej rozróżniane na podstawie aktywności tej części kory wzrokowej, która u osób widzących przetwarza informacje z obrzeży pola widzenia. Obszary, do których dociera informacja wzrokowa z centrów pola widzenia, wydawały się być natomiast mniej „zainteresowane” słyszanymi przez uczestników badania dźwiękami.

Aby sprawdzić, jakie dźwięki odbierała kora wzrokowa, wykorzystano specjalne algorytmy i uczenie maszynowe. Algorytmy te trenowano na części uzyskanych danych. Zadaniem algorytmów było odgadnięcie, jakim dźwiękiem „interesowała się” kora wzrokowa osób niewidomych w danym momencie. Udało się to osiągnąć z bardzo wysoką poprawnością.

Podobieństwo wyników uzyskanych dla osób niewidomych i widzących sugeruje, że kora wzrokowa osób niewidomych może rozwijać się w typowy sposób. Pokazuje to jak potężny wpływ na rozwój naszego mózgu mają czynniki genetyczne, zdeterminowane przez procesy ewolucji. „Wygląda na to, że zmiany neuroplastyczne w mózgu, związane z pewnymi doświadczeniami w ciągu życia (np. z utratą wzroku), zachodzą głównie w ramach z góry zaprogramowanej organizacji mózgu, która nie poddaje się znaczącym modyfikacjom.
Inaczej mówiąc, nasze mózgi mają ogromny potencjał do neuroplastyczności, ale ta wydaje się zachodzić w wytyczonych przez procesy ewolucyjne granicach. W pewnym stopniu mamy tu do czynienia z wielką niewiadomą dla nauki: gdzie przebiega granica między kulturą, czyli czynnikami środowiskowymi, a naturą, czyli genetycznie zdeterminowaną budową mózgu. Nasze badania to kolejny krok w poszukiwaniu odpowiedzi na to pytanie - wyjaśnia dr Bola dodając, że
badania mogą mieć też bardziej aplikacyjny wymiar. „W wymiarze praktycznym to, że generalna organizacja kory wzrokowej jest u osób niewidomych zachowana, może być istotną informacją dla badaczy opracowujących metody przywracania wzroku, takie jak implanty siatkówki.

Wciąż pozostaje jednak pytanie: dlaczego kora wzrokowa, poza swoją główną funkcją, jest również „zainteresowana” tym, co słyszymy? Pozostają spekulacje: dźwięki mogą okazać się przydatne, aby przygotować nas na to, co za chwilę zobaczymy. Albo też dla kierowania naszej uwagi w określone obszary pola wzrokowego – w szczególności na jego obrzeża, gdzie ostrość naszego wzroku jest dużo niższa niż w centrum. W przypadku osób niewidomych być może mózg nawet „nie zauważa” braku zmysłu wzroku lub też nie dopuszcza, by pewne tkanki pozostały niewykorzystane. Nasze badania pokazują, że mechanizmy „rozmowy” pomiędzy korą wzrokową a zmysłem słuchu są na tyle istotne i utrwalone przez ewolucję, że wykształcają się nawet w przypadku osób, które nie widzą”- dodaje badacz.

***

Artykuł opublikowany w „Current Biology” jest wynikiem badań prowadzanych na University of Glasgow oraz w Instytucie Psychologii UJ. Dr Łukasz Bola jest absolwentem Instytutu Psychologii UJ, gdzie uzyskał doktorat. Jego rozprawa doktorska została wyróżniona nagrodą Prezesa Rady Ministrów. Opisywane badania były prowadzone w ramach projektu finansowanego przez Narodowe Centrum Nauki. Obecnie dr Bola pracuje w Cognitive Neuropsychology Laboratory na Harvard University.

Źródło:
Vetter, Bola et al., Decoding Natural Sounds in Early ‘‘Visual’’ Cortex of Congenitally Blind Individuals, Current Biology (2020), https://doi.org/10.1016/j.cub.2020.05.071
https://www.cell.com/action/showPdf?pii=S0960-9822%2820%2930758-2

Autor: Anna Leszkowska

Opublikowano: 23 grudzień 2022

Odsłon: 507

Na Uniwersytecie Rolniczym realizowany jest projekt pt. Integracja i mobilizacja danych o różnorodności biotycznej Eukaryota w zasobach polskich instytucji naukowych (IMBIO), finansowany przez Cyfrową Polskę.

W ramach tego projektu na Wydziale Leśnym URK zdigitalizowanych zostało 10 000 okazów roślin, które tworzą Herbarium KRFB; Herbarium Instituti Botanicae Silvestris (zarejestrowane w Index Herbariorum). Najstarsze okazy tworzące kolekcję naukową zostały zebrane i opracowane przez prof. Stanisława Sokołowskiego, pierwszego kierownika Katedry Leśnictwa na Wydziale Filozoficznym Uniwersytetu Jagiellońskiego. Stanowią one zbiór pochodzący z lat 20. i 30. XX w., który dał początek naszej obecnej kolekcji i od którego rozpoczęto tworzenie kolekcji Herbarium.

Zbiory będą udostępnione w zasobach Krajowej Sieci Informacji o Bioróżnorodności (KSIB), której Uniwersytet Rolniczy jest członkiem.
Kolekcja Herbarium Wydziału Leśnego Uniwersytetu Rolniczego im. Hugona Kołłątaja w Krakowie stanowi bezcenną wartość naukową i historyczną. Jego zasoby zbierane na przestrzeni lat przez wielu wybitnych naukowców i przyrodników tworzą niezwykle interesujący zbiór roślin naczyniowych pozyskanych na obszarze Polski i innych krajów. Ze względu na specyfikę Wydziału oraz badań naukowych realizowanych przez pracowników duża część zgromadzonych okazów powiązana jest z ekosystemami leśnymi; kolekcja obejmuje przedstawicieli należących do wszystkich większych rodzin polskiej flory.

Zasoby Herbarium mogą zostać wykorzystane do prowadzenia badań związanych z występowaniem i rozmieszczeniem gatunków roślin, a także uzyskania informacji na temat historycznych miejsc występowania rzadkich gatunków roślin.
Obecnie w ramach projektu IMBIO trwają prace przy digitalizacji okazów zgromadzonych w Herbarium, co umożliwi dostęp do materiałów w formie elektronicznej, znacznie ułatwiając prace badawcze, a także umożliwi zainteresowanym zapoznanie się z kolekcją udostępnioną online.


Więcej - https://kosmos.ptpk.org/index.php/Kosmos/article/view/2792/2693.

Autor: ANNA LESZKOWSKA

Opublikowano: 29 luty 2012

Odsłon: 2936

RPO sygnalizuje w wystąpieniu, iż środowiska naukowe wyrażają zastrzeżenia dotyczące nowych kryteriów i zasad oceny czasopism naukowych. Kwestionowane jest m. in. przyjęcie jednakowych kryteriów oceny czasopism naukowych dla wszystkich dyscyplin naukowych, bez uwzględnienia ich specyfiki. Dotyczy to w szczególności wielu dyscyplin z zakresu humanistyki i nauk społecznych, w tym nauk prawnych.

W ocenie Rzecznika istotne wątpliwości budzi stan prawny obowiązujący w omawianym zakresie. Dotychczas bowiem minister właściwy do spraw nauki nie wydał na podstawie art. 44 ust. 2 ustawy o zasadach finansowania nauki, rozporządzenia, które określałoby kryteria i tryb przyznawania kategorii naukowej jednostkom naukowym, w tym szczegółowe parametry i kryteria oceny jednostek naukowych, sposób przeprowadzania kompleksowej oceny jakości działalności naukowej lub badawczo-rozwojowej jednostek naukowych, sposób dokumentowania wyników oceny - mając na uwadze specyfikę każdej z czterech dziedzin nauki, z uwzględnieniem wielkości, rodzaju i profilu naukowego jednostek naukowych, odrębnych dla instytutów naukowych Polskiej Akademii Nauk, Polskiej Akademii Umiejętności, podstawowych jednostek organizacyjnych uczelni, instytutów badawczych i innych jednostek naukowych.

W świetle powyższego pojawia się istotny z punktu widzenia realizacji konstytucyjnej zasady praworządności (art. 7 Konstytucji RP) problem, na jakiej podstawie prawnej resort określa kryteria i zasady oceny czasopism naukowych. Kryteria i zasady oceny powinny wynikać z przepisów powszechnie obowiązującego prawa. Rzecznik Praw Obywatelskich zwraca się z prośbą o zajęcie stanowiska w tej sprawie.

Więcej - http://www.sprawy-generalne.brpo.gov.pl/szczegoly.php?pismo=1625364

Autor: Anna Leszkowska

Opublikowano: 02 kwiecień 2014

Odsłon: 3186

W Mądralinie, 26-27 marca 2014 odbyła się kolejna konferencja Komitetu Prognoz PAN Polska 2000 Plus z cyklu „Zagrożenia globalne barierami rozwoju”.


Tym razem dotyczyła kryzysu intelektualnego („Rewolucja informacyjna a kryzys intelektualny”), który – o ile rzeczywiście istnieje (np. według prof. Lecha Zachera – jest tylko w naszej głowie) – być może jest spowodowany przez rewolucję informacyjną. Problem ten rozważało duże grono specjalistów z różnych obszarów nauk: od filozofów i socjologów poczynając, na przedstawicielach nauk technicznych kończąc.


Prof. Jerzy Kleer, otwierając konferencję zauważył, iż to, co się dzieje na świecie jest słabo wytłumaczalne (albo wcale) przy pomocy istniejących teorii. (Prof. Roman Galar uważa, że nie dysponujemy intelektem pozwalającym ogarnąć rzeczywistość.)

Niewątpliwie świat znalazł się w przesileniu cywilizacyjnym, o czym świadczą takie rodzące konflikty zjawiska, jak np. zastępowanie kapitału produkcji kapitałem wiedzy, zmiana roli PKB i struktury zatrudnienia, tworzenie mega miast, czy rozwój imitacyjny w skali świata. Brak opisu tych zmian (bo posługujemy się tradycyjnymi teoriami), czy niemożność przewidzenia tego, co nas czeka (także z tego powodu, że narzędzia rewolucji informacyjnej pozwalają manipulować informacją, czy ją zawłaszczać),  to wymowne cechy kryzysu intelektualnego. Np. ekonomia nie  reaguje na nierównomierny podział dochodów, destrukcję przestrzeni publicznej, rozerwanie więzi między gospodarką realną a wirtualną, marnotrawstwo zasobów, w tym – pracy (prawdopodobnie ok. 1/3 zasobów ludzkich jest niewykorzystane), nie potrafi też rozwiązać jednolitości reguł gry na rynku światowym.

Ale czy do kryzysu intelektualnego przyczynia się rewolucja informacyjna, skoro stworzyła ona dogodne warunki dla edukacji, upowszechnienia informacji i licznych wygodnych dla ludzi rozwiązań jak np. Internet? A może tylko ekonomia przeżywa kryzys intelektualny? Na tym polu pojawiły się jednak nowe  nurty badawcze jak ekonomia instytucjonalna, behawioralna  i inne, co nie świadczy o uwiądzie tej nauki. Jednak problemem ekonomii jest ciągle dominujący w niej nurt neoliberalny, który ogarnął nie tylko umysły naukowców, ale i praktyków gospodarczych i odbija się negatywnie na społeczeństwach. Kryzys światowy dobitnie pokazał, że ten kierunek, jakiemu hołduje współczesna ekonomia spowodował jej upadek, choćby wskutek oderwania tej nauki od podstaw społeczno-kulturowych.

Czy jednak mamy do czynienia z kryzysem  intelektualnym, czy może tylko przełomem – dyskutanci w swych ocenach byli podzieleni (np. dr  Dominik Batorski uważa, że mówienie o kryzysie jest nieuprawnione, bo wszystko to, co się dzieje było wcześniej, teraz tylko dzieje się szybciej).


Prof. Andrzej Wierzbicki przychylił się do poglądu, iż występuje kryzys rozumienia świata, czyli kryzys poznawczy i dotyczy on także fachowców. Ekonomiści nie potrafią powiedzieć jak zmodyfikować swoje klasyczne teorie, aby były one adekwatne do rewolucji informacyjnej, socjolodzy nie dostrzegają jak rozpada się klasyczna struktura społeczna (automatyzacja i robotyzacja spowodują koniec pracy), informatycy nie dostrzegają jak człowiek staje się uzależniony od rozwiązań sieciowych. To zagubienie widoczne jest  w kryzysie epistemologicznym, który wyraża się rozpadem starej wiedzy.

Rozeszły się też drogi nauk społecznych i humanistycznych z naukami ścisłymi i technicznymi. Nauki społeczne i humanistyczne uległy modzie relatywizmu i postmodernizmu, nauki ścisłe i przyrodnicze pozostają paradygmatyczne, stosują teorie wzorcowe jako punkt odniesienia, podstawę oceny prawdziwości nowych osiągnięć. Nauki techniczne w tych warunkach wypracowały własną episteme, pragmatyczną, choć zdają sobie sprawę z nieosiągalności wiedzy w pełni obiektywnej. Jednak po rewolucji informacyjnej niezbędne jest stworzenie episteme wspólnej dla wszystkich nauk, pozwalającej na zrozumienie nowego świata. Także nowego społeczeństwa, nazwanego „społeczeństwem spektaklu”, które ukształtowała telewizja i Internet, i które może generować zagrożenia  ładu światowego.  Być może trzeba ponownie ograniczyć kapitalizm (co już w historii było, kiedy wprowadzono 8-godzinny dzień pracy), aby uniknąć niebezpieczeństwa wynikającego z zagrożeń świata, nawet – samozagłady naszej cywilizacji.

Część uczestników konferencji skupiła się nie tyle na rozważaniach istnienia, bądź nieistnienia, kryzysu intelektualnego, co na zagrożeniach, jakie niesie rewolucja informacyjna. Tego głównie dotyczyło wystąpienie prof. Lecha Zachera, który przedstawił konsekwencje rewolucji informacyjnej - radykalne, głębokie i gwałtowne przerwanie ciągłości dotychczasowych procesów cywilizacyjno-kulturowych, nieadekwatność tradycyjnych instytucji społecznych, zmianę układów władzy i wpływów, upadek tradycyjnych autorytetów, powstanie nowej gospodarki i nowego społeczeństwa. Rewolucja oznacza zmianę wyobraźni i mentalności ludzi, i ma wymiar generacyjny. Jej twórcy oraz użytkownicy mający stosowną wiedzę informatyczną i informacyjną określają przyszłość nie tylko sieci, ale i świata. Niestety, nie umiemy pewnych zjawisk zdiagnozować, ani im przeciwdziałać, gdyż edukacja za tymi zmianami nie nadąża.


Wątek ten rozwinął prof. Julian Auleytner, przedstawiając zagrożenia, jakie już są widoczne w cyberprzestrzeni, z której korzysta dziś elita władzy i pieniądza do załatwiania swoich interesów, manipulując jednostką i grupą w mikro- i makroskali. Nie byłoby to możliwe, gdyby nie zostały osłabione więzi pokoleniowe, skutkujące zagubieniem osoby ludzkiej. A będzie się ono powiększać, gdyż narastająca liczba zagrożeń cyberprzestrzeni osłabia zdolność do kreatywnego myślenia i prowadzi do cyfrowej gettyzacji. W dodatku nie mamy od kogo uczyć się o tych zagrożeniach. Możliwe, że jest to spowodowane brakiem utopii, charakterystycznych dla minionych czasów (podkreślał ich potrzebę – jako źródła wolności - także dr Waldemar Czajkowski)

Wszystkie sesje zdominowały jednak wystąpienia dotyczące kryzysu intelektualnego, przepowiedzianego w jednym z raportów Klubu Rzymskiego jako nieuchronność globalizacji.

Dr Krzysztof Wielecki dowodził, iż kryzys, jako punkt zwrotny, nie musi oznaczać katastrofy, jednak bez nauki możemy sobie z nim nie poradzić. Taki kryzys jak obecny, w historii świata zdarzył się bowiem 2-3 razy. Są to b. dynamiczne procesy i nauka oraz kultura nie są w stanie tym zmianom towarzyszyć, stając się niekiedy tych procesów ofiarą. Kryzys cywilizacyjny jest zapowiadany od 60 lat, ale ciągle problemem jest wiedza o jego naturze i sposobie zachowania się w nim. Nauka jest w tym względzie dość bezradna, np. socjologia – będąca też w kryzysie - zajmuje się sama sobą. Wiadomo, że każdy kryzys daje nowe możliwości, ale najpierw trzeba go przeżyć. Przedsiębiorstwo może bowiem zbankrutować, ale trudno to odnieść do ludzkości.

Z kolei o skutkach rewolucji informacyjnej dla sfery wartości mówiła prof. Maria Szyszkowska, zauważając, iż do niedawna człowiek żył w zgodzie ze światem przyrody, kultury, ideałów. Teraz nastąpiła radykalna zmiana - świat ideałów jest wyśmiewany i pomijany. Wartości wyższe od ok. 50 lat są zastępowane użytecznymi. W kulturze zaczął dominować amerykański pragmatyzm nastawiony na zaspokajanie potrzeb jednostki, nie społeczeństwa - jest to odwrotność sposobu myślenia właściwego Europie. Kultura obrazkowa osłabiła wyobraźnię – niedoceniony składnik życia człowieka. Ale skoro ceni się wolność, to trzeba cenić i wyobraźnię: bo w jaki sposób tę wolność sobie zbudujemy?

Sprzeczności logicznych jest więcej: ponoć chcemy mieć społeczeństwo pluralistyczne, ale je ujednolicamy, tępiąc indywidualizm, ekscentryczności nie wspominając. Kształtuje się świadomość pod naciskiem tego, co przeciętne, liczy się tylko opłacalność, oglądalność.
Tymczasem osłabienie wyobraźni, to osłabienie dróg rozwoju nauki, zmniejszenie ciekawości poznawczej i złudne poczucie potęgi człowieka.
W czasach rewolucji informacyjnej zanika też wartość dialogu – cenione są kontakty poprzez maszynę. Szybkość uzyskiwania informacji, owszem jest imponująca, ale też skutkuje lenistwem i wygodnictwem.
Zalew informacji – często spreparowanych i odwracających uwagę od istotnych spraw – osłabia dążenie człowieka do poznania istoty zjawisk. (prof. Galar zauważył, iż nawet częściej zamiast kontaktów jest bezmyślne gapienie się w ekran czy monitor jako substytut kontaktu z rzeczywistością).

Rewolucja informacyjna doprowadziła do globalizacji, ale na bardzo niskim poziomie – biologicznym. Globalizacja, o której pisali już stoicy, miała polegać na łączeniu ludzi w oparciu o wartości. Tymczasem obecna globalizacja ludzi dzieli – są to podziały rasowe, ekonomiczne, polityczne. Ta rewolucja prowadzi do zapomnienia o ideałach, zatem i do kryzysu intelektualnego. Tymczasem człowiek stanowi jedność psychofizyczną.

Kryzys intelektualny przejawia się w dominacji niższych wartości, niedorozwoju ideałów, zubożeniem wyobraźni i rozproszeniu. Niszczone jest prawo do samotności – możliwości rozmowy jednostki ze sobą, nie uleganie rewolucji informacyjnej, która doprowadziła do zaniku wartości mądrości. Mamy deprecjację mądrości i ludzi starszych, najważniejsze miejsce zajmują dzieci. To miałkość nowej kultury, spłaszczenie społeczeństwa, uczenie braku odwagi (kultura wirtualna).

Wszystkie wystąpienia panelistów ukażą się w kolejnym tomie Komitetu Prognoz PAN.

Anna Leszkowska