Recenzje (el)
- Autor: Anna Leszkowska
- Odsłon: 648
Łukasz Lamża, dziennikarz naukowy napisał książkę o zagadkowym tytule: Trudno powiedzieć. Wydało ją Wydawnictwo Czarne.
Choć jej podtytuł: Co nauka mówi o rasie, chorobie, inteligencji i płci – uszczegóławia tematykę książki, to nie usuwa wątpliwości sugerowanych w tytule: czy rzeczywiście w omawianych zagadnieniach nauka już wszystko wyjaśniła? Jak autor pokazuje – droga do tego daleka, a im więcej wiemy, tym wiemy mniej.
Co np. wiemy o chorobie? Dlaczego, choć żyjemy w dużo lepszych warunkach niż nasi przodkowie, to prawie wszyscy na coś chorujemy? A może nie każdą chorobę powinno się leczyć?
Ile są warte słynne testy i wskaźniki inteligencji, IQ? Czy świadczą o tym, że ktoś jest mądry czy głupi? Czym w ogóle jest inteligencja? Niby temat prasowo „ograny”, ale Lamża jest dociekliwy i przedstawia dokładnie nie tylko zasady tworzenia różnych testów psychologicznych, ale i rozwój samej psychologii, która opisując termin inteligencji coraz bardziej go uszczegóławia i w rezultacie obecnie mamy co najmniej osiem rodzajów inteligencji, bo to nie koniec tej listy. Co wobec tego mierzy się testem IQ?
A jak to jest z szafowaniem terminem rasa? Używany zwykle w odniesieniu do zjawisk kulturowych, czy z naukowego punktu widzenia ma sens? Czy różnych ludzi dzielą tak wielkie różnice na poziomie genetycznym, żeby można było dzielić ich na rasy? Może w użyciu powszechnym wystarczy uściślić ten termin np. do różnic etnicznych?
A na sam koniec książki – największy i najgorętszy dziś smaczek: płeć. Ile tych płci mamy? Czym się różnią? Czy istotnie istnieją tylko dwie, czy biolodzy, genetycy, antropolodzy i inni specjaliści widzą ich więcej? I czy te inne niż męska i żeńska stanowią istotny problem społeczny?
Autor, poza solidną dawką wiedzy podaje we wszystkich omawianych zagadnieniach wiele przykładów obrazujących wagę opisywanych problemów, które powstałe na gruncie jednej dyscypliny naukowej rozlewają się na inne, tworząc w dodatku skutki społeczne, o których nam się nie kiedyś nie śniło. (al.)
Trudno powiedzieć, Łukasz Lamża, Wydawnictwo Czarne, Wołowiec 2022, wyd. I, s.303, cena 44,90 zł (z VAT)
- Autor: Anna Leszkowska
- Odsłon: 1176
Jared Diamond - amerykański biolog ewolucyjny, fizjolog i biogeograf z Uniwersytetu Kalifornijskiego w Los Angeles jest autorem książki Trzeci szympans. Książkę w tłumaczeniu i ze wstępem Januarego Weinera wydało Wydawnictwo Copernicus Center Press.
Intrygujący tytuł książki rozjaśnia podtytuł: „Ewolucja i przyszłość zwierzęcia zwanego człowiekiem”, czyli jak gatunek ludzki w krótkim czasie zmienił się ze zwykłego dużego ssaka w zdobywcę świata i o tym, jak uzyska zdolność do tego, by cały ten postęp z dnia na dzień obrócić wniwecz. Jest to drugie, poprawione wydanie tego bestsellera z 1996 roku w Polsce.
Pytania Diamonda, jakie postawił w 1992 roku odnośnie przyczyn sukcesu gatunku ludzkiego, ale i niezwykle łatwej możliwości samozagłady, są ciągle aktualne. Nadal nie wiemy, dlaczego homo sapiens – choć mający DNA w 98 procentach identyczne z dwoma gatunkami szympansów - nagle 40 tys. lat temu tak bardzo ewoluował, iż stał się gatunkiem dominującym na globie.
Z czego wynika ten sukces? Ale i dlaczego jego rozwój na różnych kontynentach był inny? Dlaczego jedne cywilizacje rozwijały się, a inne upadały? Skąd wzięły się osobliwe cechy naszego gatunku pozornie nieprzynoszące korzyści jak pożycie seksualne bez możliwości zapłodnienia? Skąd wzięła się motywacja do tworzenia sztuki i muzyki?
Autor opowieść o naszym rozwoju i upadku (bo dewastując swoje środowisko, zużywając jego nieodnawialne zasoby, jesteśmy na najlepszej drodze do eliminacji homo sapiens) dzieli w książce na pięć części. W pierwszej śledzi dzieje człowieka przez kilka milionów lat do czasu pojawienia się rolnictwa 10 tys. lat temu.
W drugiej zajmuje się zmianami w ludzkim cyklu życiowym, dokonując tym samym przeglądu biologicznych podstaw naszego kulturowego rozkwitu, aby w trzeciej części omówić cechy kulturowe, które uważamy za odróżniające nas od zwierząt, czyli mowę, sztukę, technikę, rolnictwo, ale i nadużywanie trujących substancji.
W części czwartej rozważa nasza skłonność do ksenofobicznego zabijania innych, dokonuje przeglądu historii morderstw masowych, pokazuje też skutki skrajnej izolacji. W części piątej zajmuje się środowiskiem naturalnym, jego rabunkiem na niespotykaną wcześniej skalę, co powoduje nierównowagę w przyrodzie skutkującą wymarciem gatunku, który do takiej nierównowagi doprowadził.
Książka kończy się epilogiem, w którym autor podkreśla nieodległe ryzyko upadku człowieka, choć jak sam przyznaje, ukazuje też znaki nadziei oraz sposoby na pobieranie nauki z przeszłości.(al.)
Trzeci szympans, Jared Diamond, Copernicus Center Press, Kraków 2019, wyd. II, poprawione, s. 576, cena 59,90 zł. Książka dostępna także jako e-book.
- Autor: kh
- Odsłon: 2830
Najpierw był dokumentalny film Marii Dłużewskiej Seans z 2003 roku, nagrodzony na Polonijnym Festiwalu Multimedialnym w Częstochowie, później powstała książka Trzy dni zdjęciowe z Ireną Anders i Albinem Ossowskim, którą opublikowało ostatnio Wydawnictwo Trio przy współudziale Fundacji „Historia i Kultura”. Jest ona pełnym zapisem rozmowy z parą aktorów, przeprowadzonej w londyńskim mieszkaniu Ireny Anders na użytek filmu, zawiera również te fragmenty, które do niego nie weszły. Maria Dłużewska rejestrowała ich autentyczne spotkanie po 57 latach. Pretekstem było przypomnienie filmu Wielka droga (w reż. Michała Waszyńskiego), zrealizowanego niespełna rok po zakończeniu wojny przez Ośrodek Kultury i Prasy 2. Korpusu Polskiego we Włoszech.
Irena Anders i Albin Ossowski zagrali w nim główne role.
Film ten, nieznany w Polsce, pokazuje tragiczne przeżycia Polaków wywiezionych w czasie wojny na Syberię i do radzieckich łagrów, którzy z gen. Władysławem Andersem wydostali się w 1942 r. na Bliski Wschód, a stamtąd przeszli długą drogę do Włoch, walczyli m. in. o Monte Cassino. Autentyczne kroniki kręcone przez operatorów 2. Korpusu przeplatają się w nim z fragmentami inscenizowanymi w studiu.
Oglądając siebie w Wielkiej drodze po tylu latach, Irena Anders i Albin Ossowski wspominają realizację tego filmu, komentują różne sceny, a przy tym opowiadają własne wojenne dzieje. Ona, lwowianka, towarzyszyła od początku armii gen. Andersa, występując dla żołnierzy wraz z grupą polskich artystów. On, pochodzący z Pomorza, był w Warszawie w konspiracji, przeżył obóz Birkenau, aż wreszcie dotarł do Włoch, do 2. Korpusu Polskiego. Jako bohaterowie filmu przeszli wojenną drogę podobną do drogi wielu mieszkańców Kresów; istotna w tym obrazie nie była jednak fikcyjna fabuła, ale pokazanie najważniejszych momentów długiej drogi Polaków do zwycięstwa.
Książka Marii Dłużewskiej ma dużą wartość historyczną, jest zapisem relacji świadków wydarzeń, dokumentem ważnym dla polskich dziejów. Przynosi także cenny materiał o środowisku artystycznym skupionym wokół II Korpusu Polskiego – książkę wzbogaca kilkadziesiąt notek biograficznych osób wspomnianych w tekście. Irena Anders, z właściwym sobie poczuciem humoru, opowiada o swoich kolegach i ich losach, o koncertach dla żołnierzy, ówczesnym repertuarze i jego twórcach, przytacza barwne anegdoty.
Na uwagę zasługuje także oryginalna konstrukcja książki, przypominająca scenariusz filmu. Jej trzon stanowią wspomnienia Ireny Anders i Albina Ossowskiego, ale są również fotosy i cytaty z filmu Wielka droga, dotyczące tych fragmentów, do których odnoszą się bohaterowie, są wspaniałe kadry z filmu Seans z uchwyconą charakterystyczną gestykulacją i mimiką rozmawiających. W tej piętrowej konstrukcji mieszczą się także sceny ze współczesnego Londynu. Oczywiście, najlepiej czytanie książki połączyć z oglądaniem filmu Seans.(kh)
Trzy dni zdjęciowe z Ireną Anders i Albinem Ossowskim, Maria Dłużewska, Fundacja „Historia i Kultura” i Wydawnictwo Trio, Warszawa 2012, s 172