Recenzje (el)
- Autor: tm
- Odsłon: 1948
Prześniona rewolucja. Ćwiczenie z logiki historycznej Andrzeja Ledera wydana przez Wydawnictwo Krytyki Politycznej w 2014 roku to książka, która ciągle inspiruje do dyskusji o polskiej historii społecznej i gospodarczej i jej uwarunkowaniach - zarówno wewnętrznych jak i międzynarodowych.
Autor stawia w niej tezę, że lata 1939-56 w Polsce były okresem rewolucji społecznej narzuconej z zewnątrz, która „przeorała” społeczeństwo, tworząc warunki do dzisiejszej ekspansji klasy średniej, czyli mieszczaństwa.
Była to rewolucja torująca drogę do zmiany mentalności Polaków – z kształtowanej wielowiekowo przez wieś i folwark do właściwej miejskiemu stylowi życia. Jednak okres ten nie został intelektualnie przepracowany, zatem ta rewolucja jawi się nam niczym zjawa senna, jest nieobecna w myśleniu, właśnie prześniona.
To „zaćmienie rozumu” rzutuje na samoświadomość klasy mieszczańskiej, która nie znając korzeni swego awansu pławi się w nostalgicznych rojeniach na temat swojej pseudoszlacheckiej przeszłości, owych dworków, hektarów i portretów przodków na ścianach, albo – wzoruje się na światowych wzorcach klasy średniej, zajadając sushi.
Tymczasem uświadomienie sobie swojego miejsca wymaga poznania i uznania swojej genealogii, a tym samym – wzięcia odpowiedzialności za swoją historię.
Do opisu pozwalającego zrozumieć przemiany okresu 1939-56 autor używa nie tylko faktografii historycznej, tekstów filozoficznych i literackich, ale i innych narzędzi poznania, m.in. psychoanalizy, pozwalającej rozszerzyć pole rozumienia postaw i zachowań Polaków.
To z pewnością przysporzy książce czytelników, ale i wyzwoli dyskusje merytoryczne, gdyż wiele z tez autora jest nowatorskich, a zatem -dyskusyjnych.
Książka ma przejrzystą strukturę: główne zagadnienia omówione są w pięciu rozdziałach dotyczących owej prześnionej rewolucji, roli Żydów w Polsce i stosunku do nich, reformy rolnej, okresu terroru i industrializacji oraz lat 1956-89. Poszczególne zagadnienia opatrzone są licznymi przypisami, jest także indeks nazwisk.(tm)
Prześniona rewolucja. Ćwiczenie z logiki historycznej, Andrzej Leder, Wydawnictwo Krytyki Politycznej, Warszawa 2014, s. 204, cena 39,90 zł.
- Autor: al
- Odsłon: 1743
Jest to kolejna przetłumaczona na polski – po Neoliberalizmie. Historii katastrofy oraz Buncie miast - książka Davida Harveya, profesora antropologii, jednego z najbardziej nowatorskich i wpływowych teoretyków geografii naszych czasów.
Na książkę składają się: esej „Przestrzeń jako słowo- klucz” oraz dwa publiczne wykłady, jakie wygłosił David Harvey w ramach ósmej edycji wykładów im. Alfreda Hettnera w 2004 r. w Heidelbergu – „Kapitalizm wolnorynkowy a restauracja władzy klasowej” oraz „W stronę ogólnej teorii rozwoju nierównego geograficznie”. Choć geneza, przebieg i skutki neoliberalizmu – nowej religii ekonomistów po 1970 r. – są już dość dobrze poznane i opisane, tym niemniej ujęcie tych zjawisk przez Harvarda (pierwsza część książki) jest niezwykle syntetyczne, a jednocześnie pokazujące – m.in. poprzez liczne przykłady praktyk rządów i korporacji – cały dramatyzm tego etapu rozwoju ludzkości, i jego destrukcyjne skutki dla społeczeństw.
Autor przypomina, że choć za ojczyznę neoliberalizmu przyjmuje się USA (także Wielką Brytanię), to jednak pierwszy wielki eksperyment z budowaniem państwa neoliberalnego miał miejsce w Chile, po zamachu stanu dokonanym przez Pinocheta 11 września 1973 r. (Do dzisiaj Chile nie może się z tego otrząsnąć – w ub. roku powołano tam międzynarodową komisję mającą za zadanie przywrócenie emerytur Chilijczykom, których ów eksperyment ich pozbawił (słynne OFE)– uczestniczyła w niej m.in. prof. Leokadia Oręziak z SGH).
Kolejne kroki tego pochodu wątpliwej teorii (wątpliwej, bo dane ekonomiczne już po kilku latach nie potwierdzały jej skuteczności gospodarczej) to USA doby Reagana oraz Wielka Brytania zarządzana przez M. Thatcher.
Harvey, przytaczając fakty gospodarcze, polityczne, geopolityczne pokazuje, jak najbogatsze klasy i korporacje stopniowo przechwyciły majątki społeczeństw i narodów, stosując różne metody nacisku, z wojną włącznie. W ten sposób, zaledwie przez 30-40 lat restytuowano na świecie klasy społeczne i niebotycznie zwiększono nierówności. Praca przestała dawać zyski, nie pozwala nawet utrzymać dotychczasowego poziomu życia, natomiast liczy się tylko kapitał, najczęściej kumulowany przez wywłaszczenie.
Wyrosło pokolenie, które dało sobie wmówić, iż pojęcie klasy nie ma sensu, choć wyraźnie widać, że wyższe warstwy społeczne prowadzą wyrafinowaną walkę klasową, której celem jest zbudowanie zdecydowanej przewagi klasowej – podsumowuje autor. Co można w tej sytuacji zrobić? Harvey rozpatruje dwie metody poszukiwania rozwiązań, ale w konkluzji optymistycznie stwierdza, iż świat jest w stanie wydobyć się z tej pułapki poprzez przeciwstawienie mu innego systemu wartości: demokracji otwartej, dążącej do równości społecznej, idącej w parze z ekonomiczną, polityczną i kulturową sprawiedliwością. Druga część książki - „Notatki do teorii rozwoju nierównego geograficznie” jest równie interesująca, zwłaszcza że dotyczy teorii nowej i mało u nas dyskutowanej. A jak pisze autor – niesamowita zmienność i różnorodność dróg polityczno – ekonomicznego rozwoju na świecie domaga się staranniejszego opracowania teoretycznego. Jest to nagląca polityczna konieczność – także dlatego, że nie doszło do spodziewanej konwergencji poziomów dobrobytu, a jak się wydaje – nierówności geograficzne i społeczne w ostatnich dekadach, wzrosły.
Nie zmaterializowała się obietnica ograniczenia ubóstwa w wyniku swobodniejszej wymiany handlowej, otwarcia rynków i wdrożenia „neoliberalnych” strategii globalizacji. Nierówno rozkłada się także degradacja środowiska i destabilizacja społeczna. Moje notatki do jednolitej teorii rozwoju nierównego geograficznie – podsumowuje autor – stanowią zatem jeden mały krok na drodze nieustających poszukiwań właściwego ujęcia teoretycznego tej właściwości współczesnego świata. Z tymi rozważaniami łączy się kończący książkę esej – refleksja filozoficzna - dotyczący przestrzeni: czym ona jest, jakie panują w niej stosunki i czy można ją lekceważyć.
Całość więc niezwykle nośna, aktualna, refleksyjna i wyzwalająca dyskusję nad sposobami naprawy naszego świata.(al.) Przestrzenie globalnego kapitalizmu, David Harvey, Instytut Wydawniczy Książka i Prasa, Warszawa 2016, s.215, cena 35 zł (w tym 5% VAT)
- Autor: js
- Odsłon: 1354
Wydawnictwo Copernicus Center Press wydalo książkę Michała Hellera – Przestrzenie wszechświata. Od geometrii do kosmologii.
Jak pisze autor, książka jest w pewnym sensie kontynuacją wcześniejszej – Boga i geometrii, która kończyła się na czasach Newtona. Od tamtej pory jednak rozwój geometrii nabrał przyspieszenia, co powodowało, że postępy w tej dziedzinie można było śledzić już tylko bardzo wybiórczo. Zmienił się także charakter jej oddziaływań z resztą kultury.
Gdy przy końcu lektury tej książki – pisze dalej M. Heller - ogarniamy rozwój geometrii od starożytnych Greków do geometrii nieprzemiennej i syntetycznej geometrii różniczkowej, uderza nas niezwykła skuteczność racjonalnej myśli. Owszem, historia geometrii składa się z powikłanych dziejów ludzi, którzy ją tworzyli – ich wzlotów i dramatów – ale na labirynt ludzkich przygód nakłada się coś, co wyrasta ponad wszystkie ludzkie uwikłania, coś, co jest wprawdzie produktem ludzkich umysłów, ale swoją racjonalnością i systematycznym narastaniem nie jest podobne do niczego, co ludzie kiedykolwiek stworzyli.
Grecy i późniejsze czasy aż do nowoczesności łączyły tę racjonalność z Bóstwem, ludzie Oświecenia woleli mówić o Ponadludzkim Rozumie, a my po prostu tę Racjonalność eksploatujemy, nieustannie ją tym samym pomnażając ponad nasze własne ograniczenia. Rzecz w tym, że nasze ludzkie uwikłania, nawyki myślowe i językowe przyzwyczajenia nie mają tu wielkiego znaczenia. Dzieje geometrii i jej zastosowań do badania świata pokazują, że pozostajemy w służbie Czegoś, co nas obejmuje i ponad nas wykracza.
Filozoficzne i teologiczne przesłanie całej tej długiej (ale niezakończonej) historii od przed-Euklidesem do po-Einsteinie jest wyraźnie czytelne: badając Wszechświat, stawiamy czoła Wielkiej Racjonalności.(js)
Przestrzenie wszechświata. Od geometrii do kosmologii., Michał Heller, Wydawnictwo Copernicus Center Press, wyd. I, Kraków 2017, s. 284, cena 44,90 zł (w tym VAT)