Historia el.

Autor: Anna Leszkowska

Opublikowano: 17 grudzień 2018

Odsłon: 1631

W powszechnej świadomości najwyżsi urzędnicy rosyjscy z czasów Królestwa Polskiego kojarzą się z opresją, rusyfikacją i działaniem na szkodę narodu polskiego.
Ten pogląd jest w dużej mierze nieprawdziwy, gdyż wśród rosyjskich czynowników i włodarzy były osoby troszczące się o obywateli Królestwa i sumiennie wykonujące swoje obowiązki, tym samym przyczyniając się do dobrobytu mieszkańców Królestwa oraz poszczególnych miast.

Aleksander I miłośnikiem architektury

Pierwszym z nich był nie kto inny jak sam Aleksander I, król Polski i cesarz Wszechrusi. Car szczerze pragnął dobra swoich polskich poddanych i ukochał Warszawę, dlatego tuż po ustanowieniu Królestwa i wprowadzeniu Konstytucji monarcha rozpoczął proces modernizacji polskiej stolicy, która straciła swoją niegdysiejszą świetność w wyniku rozbiorów i wojen napoleońskich ( w latach 1806-1815 w mieście nie został wybudowany żaden nowy budynek; poza tym wszędzie straszyły opuszczone budowle zamieszkałe przez włóczęgów i bezdomnych).

Aleksander I wielokrotnie deklarował, iż zamierza uczynić z Królestwa „klejnot” architektury. Podczas swojej pierwszej wizyty w Warszawie w listopadzie 1815 roku cesarz wyraził swoje zmartwienie jej stanem: większość ulic miasta była wąska i niewybrukowana, raziły drewniane, na wpół zniszczone budynki, brakowało reprezentacyjnego wjazdu do stolicy i placów miejskich, nieodnawiane od lat kościoły wyglądały na zaniedbane. Monarcha zapowiedział „zbudowanie w stolicy bulwarów” i niezwłocznie omówił kwestię modernizacji Warszawy z ministrem spraw wewnętrznych Tadeuszem Mostowskim, któremu rozkazał doprowadzić do porządku zdewastowane zadrzewienie miasta, rozszerzyć „zbyt wąskie i nikczemne” wjazdy do miasta i wystawić przy wjeździe „kształtne i przystojne” domy rogatkowe.

O tym, jak bliska sercu cara była Warszawa świadczy fakt, że nawet w Petersburgu Aleksander I oczekiwał raportów w tej kwestii od przebywającego w stolicy Rosji ministra Ignacego Sobolewskiego. Cesarz polecił wydać nadwyżkę budżetową na „przyozdobienie” miasta, a gdy to okazało się niemożliwe, zrzekł się na ten cel dochodów z dóbr królewskich, czyli własnych. Monarcha interesował się polskimi sprawami aż do samej swojej śmierci 19 listopada (1 grudnia) 1825 roku.

Podczas swojej drugiej wizyty w Warszawie we wrześniu 1816 roku car wyraził zadowolenie zmianami w Warszawie: wyremontowano niektóre budynki rządowe i gmachy wojskowe, odnowiono fasady wielu domów, zaczęło się przekształcenie Ogrodu Saskiego. Poza tym król Polski Aleksander I zainaugurował otwarcie Uniwersytetu Warszawskiego wówczas noszącego nazwę Warszawskiego Uniwersytetu Cesarskiego.

W następnych latach zmienił się wygląd ścisłego centrum miasta, m.in. pojawiły się centralne place miejskie (Zamkowy, Bankowy), zrealizowano też plan regulacji ulic, tworząc w latach 1823–1824 jedną z najważniejszych arterii – Aleje Jerozolimskie. Urząd municypalny przeprowadzał zakrojone na szeroką skalę remonty dróg i nawierzchni ulic. Dawne trakty, drogi wylotowe i ważniejsze ciągi okryto nawierzchnią, wybrukowano kamieniem polnym kilkadziesiąt ulic. Pojawiły się pierwsze chodniki dla pieszych, a Praga po raz pierwszy otrzymała bruk na kilku głównych ulicach.

W następnych latach stolica Królestwa kontynuowała swój rozwój. Odnowiono Pałac Radziwiłłów przeznaczony na siedzibę namiestnika carskiego. Wzniesiono kościół św. Aleksandra (obecnie Trzech Krzyży). Do roku 1830 przybyło Warszawie około 750 nowych kamienic, a ponad 200 przebudowano. W miejscu wyburzonego kościoła Dominikanów Obserwantów wzniesiono gmach Towarzystwa Naukowego Warszawskiego – Pałac Staszica zaprojektowany przez Antoniego Corazziego. W latach 1818–1821 Jakub Kubicki przebudował pałac Belwederski dla wielkiego księcia Konstantego.

Poprawiły się też nastroje samych mieszkańców miasta. W domach szlacheckich, mieszczańskich i kupieckich często urządzano przyjęcia, a jak powiadał pewien przybysz z Krakowa, „w Warszawie tańców bez liku; tańcują w zamkach, w ogrodach, w mieście za miastem, w lecie i w zimie”. Porównał też swoje miasto do stolicy Królestwa: „Między Warszawą a Krakowem taka różnica jak między stolicą żyjącą a stolicą umarłą […] tam gmachy upadają, a tu się podnoszą. Tam miasto zdaje się co chwila ścieśniać jak kwiat więdnący, tu się rozszerza jak kwiat kwitnący. Tam skromność i modlitwa, tu przepych, bogactwo, duma”.

Należy podkreślić, iż Aleksander I zatroszczył się nie tylko o Warszawę, ale również o Kalisz i Płock, które zdążył dokładnie obejrzeć podczas swojego pobytu tam w r. 1813. Cesarz nie tylko zaproponował pewne zmiany w wyglądzie tych miast, ale również nadzorował proces ich modernizacji.

Gospodarze Warszawy

Powstanie listopadowe na kilka lat zahamowało rozwój stolicy, ale po pewnym czasie życie miasta stopniowo wróciło do normalności. Rozwój Warszawy pomiędzy dwoma zrywami narodowymi zawdzięczano m.in. prezydentowi miasta Fiodorowi Andraultowi, który piastował ten urząd w latach 1847-1862 (wcześniej przez 5 lat był on urzędnikiem ds. specjalnych poruczeń przy namiestniku Paskiewiczu). Ciekawostką jest, iż jego żoną była Anna z domu Olenin. Weszła ona do historii Rosji i literatury rosyjskiej jako muza i ukochana Aleksandra Puszkina, który poświęcił jej kilka swoich wierszy.

W historii Warszawy Fiodor Andrault zapisał się dzięki temu, iż za jego kadencji całe miasto zostało oświetlone latarniami gazowymi. W roku 1858 rozpoczęto też budowę pierwszego stałego mostu przez Wisłę pod kierownictwem Stanisława Kierbedzia; po sześciu latach obiekt oddano do użytku (warto zaznaczyć, iż przy jego wykańczaniu po raz pierwszy użyto oświetlenia elektrycznego). Przystąpiono do budowy miejskiego wodociągu, choć jego zasięg był ograniczony. W mieście – również po raz pierwszy – urządzono filtry wodne wykonane pod nadzorem znanego architekta Henryka Marconiego. W roku 1855 do nowej sieci przewodów podłączono 17 zdrojów ulicznych i 4 wodotryski. Wodę doprowadzono również do Teatru Wielkiego, dwóch szpitali i gmachów rządowych.

Ale mimo licznych kroków podjętych w celu modernizacji miasta, Warszawa pod względem cywilizacyjnym pozostawała daleko w tyle za innymi europejskimi stolicami. Gdy w Berlinie przystępowano do budowy tramwajów elektrycznych i oświetlano ulice lampami elektrycznymi, w Warszawie kursowały tramwaje konne, a miasto miało oświetlenie gazowe. Prymitywne filtrowanie wody sprawiało, iż była ona zmieszana z piaskiem. Nawet w centrum miasta nie wszystkie domy miały choćby kran w podwórzu.

Najbardziej dotkliwy był jednak brak kanalizacji. Nawet w przepięknych pałacach z marmurowymi schodami nie było toalet. Jeśli chodzi o stołeczne kamienice, większość ich mieszkańców musiała zbiegać dla załatwienia swych potrzeb do osobnych budyneczków, stojących zwykle w głębi dziedzińca nad jamą „biologiczną”.
Gdy sytuacja osiągnęła poziom krytyczny, generał-gubernator hrabia Paweł Kotzebue napisał raport do Aleksandra II: „Nieczystości wyciekają z podwórek na ulice odkrytymi rynsztokami, wydzielając paskudne zapachy, a potem wpadają do kanałów odpływowych, zbudowanych w większości z drewna w dawnych czasach, bez jakiegokolwiek planu. Kanały te znajdują się w całkowicie niezadowalającym stanie: gniją, często się zapadają i nieustannie są zapchane. Na dodatek kanały te nie odprowadzają wód powierzchniowych, które powodują wilgoć w domach, zalewają cmentarze, a także nie przyjmują odpływów przy silnych deszczach, jednocześnie istniejący w Warszawie wodociąg pobiera wodę z Wisły dokładnie tam, gdzie wypływają nieczystości z kanałów miejskich”.

„Lekarstwem” na choroby Warszawy okazał się rosyjski generał Sokrates Starynkiewicz. Mawiano o nim, iż zastał on Warszawę XVIII-wieczną, a wprowadził ją w wiek XX. To jemu dzisiejsza Warszawa zawdzięcza budowę wodociągu i kanalizacji – już rok po objęciu urzędu prezydent zlecił inżynierowi Williamowi Lindleyowi przygotowanie projektu inwestycji, którą objął osobistym nadzorem. Ciekawostką jest, iż przed rozpoczęciem budowy Rosjanin zarządził pierwszy w historii miasta jednodniowy spis ludności, dzięki któremu władze Warszawy poznały strukturę oraz liczbę mieszkańców, ich skład zawodowy oraz sytuację rodzinną i społeczną. A gdy pojawiły się trudności w finansowaniu tego przedsięwzięcia, Starynkiewicz nie wahał się sięgnąć po własne oszczędności. I nie upominał się o zwrot pożyczki, przez kilka lat cierpliwie czekając, aż skarb państwa zwróci mu tę kwotę.

Zadbano też o zieleń miasta: na ulicach Warszawy zasadzono ponad 5000 drzew, odnowiono kilkanaście zaniedbanych skwerów, uporządkowano ogród Saski i Krasińskich. Przyjezdnych zachwycały starannie wypielęgnowane klomby. W roku 1882 w mieście pojawiły się pierwsze telefony, dwa lata później tłum na Marszałkowskiej podziwiał pierwsze latarnie elektryczne. Otwarto parki Agrykolę i Skaryszewski, a także funkcjonujący po dziś dzień Rynek Mirowski. Prawosławny prezydent z szacunkiem traktował katolików: za jego kadencji odnowiono kościół katedralny św. Anny i wybudowano Kościół Wszystkich Świętych, jedną z największych świątyni Warszawy.

W mieście nad Prosną

Podczas gdy osiągnięcia Sokratesa Starynkiewicza nie zostały zapomniane, zasługi gubernatorów kaliskich zostały praktycznie pominięte. Pierwszy z nich to Paweł Rybnikow, który objął stanowisko wicegubernatora w r. 1866, a kilka lat później został nominowany gubernatorem. Był on przede wszystkim naukowcem zajmującym się historią literatury rosyjskiej i folkloru (w rosyjskiej Wikipedii Paweł Rybnikow jest określany jako „rosyjski etnograf”, którego prace „ujawniły światu głębię i piękno legend rodem z północnych ziem Rusi”). Władał niemieckim, angielskim, francuskim, nowogreckim i włoskim. Był też uznanym znawcą folklorystyki rosyjskiej, a za wydanie Zbioru pieśni rosyjskich otrzymał złoty medal Towarzystwa Geograficznego. Nazwisko Rybnikowa znalazło się w Wielkiej Encyklopedii Radzieckiej.

Pawła Rybnikowa można zaliczyć do polonofilów. Podczas gdy większość rosyjskich urzędników nie uczyła się polskiego, ten czynownik opanował nasz język na tyle dobrze, iż tłumaczył poezję polską na język rosyjski. Jako naukowiec Rybnikow rozumiał aspiracje narodu polskiego, m.in. zarządzając drukowanie przywilejów książąt kaliskich, królów polskich, arcybiskupów gnieźnieńskich i dawnych ustaw magistratu kaliskiego z okresu 1268–1774.
On także był inicjatorem utworzenia lokalnej gazety „Kaliszanin”. Został też jej cenzorem, co pozwoliło mu na publikację tekstów nie zawsze akceptowanych przez władze. Gdy zmarł w roku 1885, mieszkańcy Kalisza urządzili mu wspaniały pogrzeb, a miejscowy dziennikarz pisał o zmarłym jako o „zacnym” człowieku, który „pozostawił po sobie dobrą pamięć w społeczeństwie”.

Za urzędowania kolejnego Rosjanina – gubernatora Michaiła Daragana - wybudowano nowy gmach Towarzystwa Dobroczynności; z jego inicjatywy powstał teatr miejski oraz istniejący do dnia dzisiejszego przepiękny park. Jednak najważniejszym osiągnięciem urzędnika było kolejowe połączenie pomiędzy Kaliszem a miejscowościami położonymi w Królestwie i Cesarstwie. Było to arcytrudne zadanie, gdyż rosyjska doktryna wojenna zakazywała budowy połączeń kolejowych w rejonach przygranicznych, bo przeciwnik mógłby w ten sposób przerzucać wojsko i sprzęt w głąb Rosji. Nie zważając na owe przepisy, Daragan przez 10 lat ubiegał się o pozwolenie na zbudowanie linii kolejowej uruchomionej w r. 1902. Pewien kronikarz tak napisał o tym wydarzeniu: Kalisz „otrzymał szerokotorową kolej, która z wagonami z tablicami Rostow-nad-Donem, Odessa, Kijów i Moskwa dobiegała do zachodniego kresu Imperium, zaczynającego się hen, we Władywostoku”. W uznaniu zasług Michaiła Daragana kaliszanie śpiewali : „Jeszcze Polska nie zginęła, póki Daragan żyje”.
Violetta Wiernicka

Dr Violetta Wiernicka, autorka m. in. książek: Rosjanie w Polsce i Prawosławni w Łodzi, zajmuje się dziejami prawosławnej społeczności w Polsce, stosunkami rosyjsko-polskimi oraz historią Rosji XVIII-XX wieku.

 

Autor: Anna Leszkowska

Opublikowano: 23 luty 2024

Odsłon: 600

 Hiroszima i Nagasaki - siła nauki, słabość naukowców

Bomba zrzucona na Hiroszimę w 1945 r. zwiastowała erę atomową i zapoczątkowała kompleks wojskowo-przemysłowy, który przejęły Stany Zjednoczone.

Nowy hitowy film o Robercie Oppenheimerze przywołał wspomnienia pierwszej bomby atomowej zrzuconej na Hiroszimę. Rodzi złożone pytania o naturę społeczeństwa, które pozwoliło na opracowanie i użycie takich bomb i które gromadzi arsenał nuklearny mogący wielokrotnie zniszczyć świat.
Czy niesławne polowanie na „czerwonych” za czasów McCarthy’ego na całym świecie miało jakiś związek z patologią społeczeństwa, które stłumiło swoje poczucie winy z powodu bombardowań Hiroszimy i Nagasaki i zastąpiło je wiarą w swoją wyjątkowość?
I co wyjaśnia przemianę Oppenheimera z „bohatera” Projektu Manhattan, który zbudował bombę atomową, w złoczyńcę, a potem zapomnianego?

Pamiętam moje pierwsze spotkanie z amerykańskim poczuciem winy z powodu dwóch bomb atomowych zrzuconych na Japonię. Miało to miejsce w 1985 roku w Monterey w Kalifornii na konferencji na temat rozproszonego sterowania komputerami. Gospodarzami było Laboratorium Lawrence Livermore, które opracowało bombę wodorową. Podczas kolacji żona naukowca nuklearnego zapytała japońskiego profesora, czy jego współobywatele rozumieją, dlaczego Amerykanie musieli zrzucić bombę na Japonię – ponieważ uratowała ona życie milionowi amerykańskich żołnierzy i znacznie większej liczbie Japończyków. Czy szukała rozgrzeszenia za winę, którą dźwigają wszyscy Amerykanie? A może chciała potwierdzić to, co jej powiedziano i w co wierzyła na temat bomby? I czy wierzyła, że nawet ofiary bomby podzielały to przekonanie?

Tu nie chodzi o film Oppenheimer – chodzi o bombę atomową zbudowaną przez Oppenheimera, która spowodowała liczne rozłamy w społeczeństwie. Ta nowa broń całkowicie zmieniła parametry wojny. Ale nie tylko to — przyniosło to społeczne uznanie, że nauka nie jest już przedmiotem zainteresowania tylko naukowców, ale nas wszystkich. Dla naukowców stało się również pytaniem, czy to, co zrobili w laboratoriach, miało konsekwencje w świecie rzeczywistym, w tym możliwe zniszczenie samej ludzkości. Uświadomiło mi to również, że nadeszła nowa era wielkiej nauki, która wymagała mega pieniędzy!

Co dziwne, dwa czołowe nazwiska naukowców tworzących rdzeń ruchu przeciw bombom atomowym po wojnie również odegrały główną rolę w zainicjowaniu Projektu Manhattan.
Leo Szilard, węgierski naukowiec, który stał się uchodźcą najpierw w Anglii, a następnie w Stanach Zjednoczonych, zwrócił się do Einsteina o pomoc w złożeniu petycji do prezydenta Franklina Roosevelta, aby Stany Zjednoczone zbudowały bombę. Obawiał się, że jeśli nazistowskie Niemcy zbudują ją jako pierwsze, podbiją świat.
Szilard dołączył do Projektu Manhattan, choć nie pracował w Los Alamos, ale w Laboratoriach Metalurgicznych Uniwersytetu w Chicago. Prowadził także kampanię w ramach Projektu Manhattan, aby zademonstrować bombę przed jej użyciem w Japonii.

Einstein próbował także dotrzeć do Roosevelta ze swoim apelem przeciwko użyciu bomby. Ale Roosevelt zmarł, a list Einsteina pozostał nieotwarty na jego biurku. Zastąpił go wiceprezydent Harry Truman, który uważał, że bomba zapewni Stanom Zjednoczonym monopol nuklearny, a tym samym pomoże ujarzmić Związek Radziecki w powojennym scenariuszu.

Jeśli chodzi o Projekt Manhattan, miał on zdumiewającą skalę, nawet jak na dzisiejsze standardy. W szczytowym okresie zatrudniał bezpośrednio 125 000 osób, a jeśli uwzględnimy wiele innych gałęzi przemysłu, które bezpośrednio lub pośrednio produkowały części lub wyposażenie do bomby, liczba ta wynosiłaby blisko pół miliona. Koszty znów były ogromne: 2 miliardy dolarów w 1945 r. (dziś około 30–50 miliardów dolarów ). Jej naukowcy stanowili elitarną grupę, w skład której wchodzili Hans Bethe, Enrico Fermi, Nils Bohr, James Franck, Oppenheimer, Edward Teller (późniejszy czarny charakter tej historii), Richard Feynman, Harold Urey, Klaus Fuchs (który dzielił się z Sowietami tajemnicami atomowymi) i wiele innych błyszczących imion. Z Projektem Manhattan związało się ponad dwudziestu laureatów Nagrody Nobla.

Ale nauka była tylko małą częścią Projektu Manhattan. Chciała zbudować dwa rodzaje bomb: jeden, wykorzystujący izotop uranu 235, a drugi - pluton. Jak oddzielić materiał rozszczepialny U-235 od U-238? Jak skoncentrować rozszczepialny pluton? Jak zrobić jedno i drugie na skalę przemysłową? Jak skonfigurować reakcję łańcuchową, aby wywołać rozszczepienie, łącząc podkrytyczny materiał rozszczepialny w celu wytworzenia masy krytycznej? Wszystko to wymagało metalurgów, chemików, inżynierów, ekspertów od materiałów wybuchowych oraz zupełnie nowych zakładów i sprzętu rozmieszczonych w setkach lokalizacji. Wszystko to miało odbywać się z rekordową szybkością. Był to „eksperyment” naukowy przeprowadzony nie na skalę laboratoryjną, ale przemysłową. Stąd ogromny budżet i wielkość zaangażowanych sił ludzkich.

Rząd Stanów Zjednoczonych przekonał swoich obywateli, że zamachy bombowe w Hiroszimie, a trzy dni później w Nagasaki, doprowadziły Japonię do kapitulacji. Z dowodów archiwalnych i innych wynika, że bardziej niż bomby nuklearne, wypowiedzenie wojny Japonii przez Związek Radziecki doprowadziło do jej kapitulacji. Udowodniono, że twierdzenie o „ocaleniu życia miliona Amerykanów” w wyniku zbombardowania Hiroszimy i Nagasaki, co pozwoliło uniknąć inwazji na Japonię, nie ma podstaw. Była to liczba wymyślona w celach propagandowych.

Podczas gdy Amerykanie przedstawiali te liczby jako poważne obliczenia, całkowicie ocenzurowano rzeczywiste zdjęcia ofiar dwóch zamachów bombowych. Jedyne dostępne zdjęcie bombardowania Hiroszimy – chmura grzyba – zostało zrobione przez strzelca Enola Gay - samolotu, który zrzucił bombę. Nawet kilka miesięcy po bombardowaniach nuklearnych, kiedy opublikowano kilka zdjęć Hiroszimy i Nagasaki, przedstawiały one jedynie zniszczone budynki, a nie ludzi.

Stany Zjednoczone chciały rozkoszować się zwycięstwem nad Japonią. Nie chciały, żeby to zwycięstwo zostało zepsute przez obrazy przedstawiające grozę bomb nuklearnych. Odrzuciły przypadki umierania na tajemniczą chorobę, o której wiedziały, że jest chorobą popromienną, jako japońską propagandę. Cytując generała Leslie Grovesa , który kierował Projektem Manhattan, były to   "Opowieści Tokio ”.

Minęło siedem lat, zanim żniwo ludzkie stało się widoczne dopiero po zaprzestaniu okupacji Japonii przez Stany Zjednoczone. Nawet wtedy pojawiło się tylko kilka zdjęć, ponieważ Japonia nadal współpracowała ze Stanami Zjednoczonymi w zatuszowaniu okropności bomby atomowej.
Na pełną wizualizację tego, co wydarzyło się w Hiroszimie, trzeba było poczekać do lat sześćdziesiątych. Potem zobaczyliśmy zdjęcia Cieni Hiroszimy – ludzi, którzy wyparowali, pozostawiając jedynie ślady na kamieniu, na którym siedzieli; ocalałych, których skóra zwisała z ciał, oraz ludzi umierających na chorobę popromienną.

Po bombardowaniu nuklearnym naukowcy stojący za bombą stali się bohaterami, którzy skrócili wojnę i uratowali życie miliona Amerykanów. To tworzenie mitów przekształciło bombę atomową z projektu na skalę przemysłową w tajną formułę odkrytą przez kilku fizyków, co dało Stanom Zjednoczonym ogromną władzę w epoce powojennej. To właśnie uczyniło Oppenheimera bohaterem narodu amerykańskiego. Symbolizował społeczność naukową i jej boskie moce. To także uczyniło go celem dla ludzi takich jak Teller, którzy później połączyli siły z innymi, aby obalić Oppenheimera.
Ale jeśli Oppenheimer był bohaterem, jak został pokonany zaledwie kilka lat później?

Trudno to sobie dzisiaj wyobrazić, ale przed II wojną światową w Stanach Zjednoczonych istniał silny ruch lewicowy. Oprócz komunistów w ruchach robotniczych, inteligencja - literatura, kino i fizycy - miała silną reprezentację komunistyczną. Naukowcy przyjęli koncepcję, którą JD Bernal głosił wówczas w Wielkiej Brytanii, że naukę i technologię można planować i wykorzystywać dla dobra publicznego. Dlatego współcześni fizycy – wówczas będący w czołówce nauk, takich jak teoria względności i mechanika kwantowa – również prowadzili debaty społeczne i polityczne w nauce i na jej temat.

To właśnie ten świat nauki, krytyczny światopogląd, zderzył się z nowym światem, w którym panowało przekonanie, że Stany Zjednoczone powinny być wyjątkowym narodem i jedynym światowym hegemonem. Osłabienie tej hegemonii mogłoby nastąpić jedynie wtedy, gdyby niektórzy ludzie – „zdrajcy narodu” – zdradzili „nasze” tajemnice narodowe. Jakikolwiek rozwój gdziekolwiek indziej może być jedynie skutkiem kradzieży i niczego więcej. Kampanii tej pomogło przekonanie, że bomba atomowa powstała w wyniku kilku równań odkrytych przez naukowców, które w związku z tym mogą łatwo przedostać się do wrogów.

Taka była geneza ery McCarthy'ego w Stanach Zjednoczonych, jej wojna ze środowiskami artystycznymi, akademickimi i naukowymi oraz poszukiwania szpiegów pod łóżkiem. W kraju rodził się kompleks wojskowo-przemysłowy, który wkrótce przejął establishment naukowy. W Stanach Zjednoczonych budżet wojskowy i energetyczny – nuklearny – będzie odtąd decydował o losie naukowców i ich grantach. Oppenheimera należało ukarać, aby dać przykład innym naukowcom – nie przeciwstawiajcie się bogom kompleksu wojskowo-przemysłowego i naszej wizji dominacji nad światem.

Upadek Oppenheimera służył innemu celowi. Była to lekcja dla społeczności naukowej, że nikt nie był na tyle duży, aby przekroczyć stan bezpieczeństwa. Rosenbergowie – Julius i Ethel – zostali straceni, chociaż byli stosunkowo niewielkimi postaciami. Julius nie ujawnił tajemnic atomowych, jedynie informował Związek Radziecki o rozwoju sytuacji. Ethel, komunistka, nie miała nic wspólnego ze szpiegostwem. Jedyną osobą, która ujawniła „tajemnice” atomowe, był Klaus Fuchs, członek niemieckiej partii komunistycznej, który uciekł do Wielkiej Brytanii i tam pracował nad projektem bomby, a następnie nad Projektem Manhattan, do którego dołączył jako członek brytyjskiego zespołu.

Fuchs wniósł ważny wkład w mechanizm wyzwalania bomby nuklearnej i podzielił się nim ze Związkiem Radzieckim. Jego wkład skrócił sowiecką bombę w najlepszym razie o rok. Jak pokazało wiele narodów, gdy już wiedziały, że istnieje możliwość zbudowania bomby rozszczepialnej, naukowcom i technologom z łatwością udało się ją odtworzyć, co pokazały kraje tak małe jak Korea Północna.

Tragedia Oppenheimera nie polegała na tym, że w epoce McCarthy'ego stał się ofiarą i utracił poświadczenie bezpieczeństwa. Einstein nigdy nie miał poświadczenia bezpieczeństwa, więc nie musiało to być poważne nieszczęście. Złamało go publiczne upokorzenie podczas przesłuchań, podczas których kwestionował cofnięcie poświadczenia bezpieczeństwa.
Fizycy, złoci chłopcy ery atomowej, w końcu pokazali swoje prawdziwe miejsce w wyłaniającym się świecie kompleksu wojskowo-przemysłowego.
Einstein, Szilard, Joseph Rotblat i inni przewidzieli taki świat. W przeciwieństwie do Oppenheimera, wybrali ścieżkę budowania ruchu przeciwko bombie atomowej . Stworzywszy bombę, naukowcy musieli teraz działać jako strażnicy sumienia świata przeciwko bombie, która może zniszczyć całą ludzkość – tej bombie, która wciąż wisi nad naszymi głowami jak miecz Damoklesa.
Prabir Purkayastha

Prabir Purkayastha jest inżynierem i działaczem naukowym w sektorach energetycznych, telekomunikacyjnych i oprogramowania. Jest współzałożycielem Delhi Science Forum, założycielem Newsclick.

Powyższy tekst pochodzi z portalu Global Research (tłumaczenie maszynowe)
https://www.globalresearch.ca/oppenheimer-power-science-weakness-scientists/5829058
Oryginalnym źródłem tego artykułu jest NewsClick, 2023

Recenzja filmu „Oppenheimer” - https://www.globalresearch.ca/movie-moment-oppenheimer-review-through-lens-anti-war-activist/5826925

Recenzja książki Hiroszima 45 w Sprawach Nauki (SN 1/22)– Atak, który zmienił świat

p. także - Czy potrzebna była bomba atomowa - https://www.globalresearch.ca/war-won-hiroshima-generals-dropped-bomb-knew/5828515

oraz - Cień Trójcy: Pierwsza bomba atomowa zwana Trójcą. Przerażająca sytuacja, którą wielu chce ignorować

Autor: Anna Leszkowska

Opublikowano: 25 styczeń 2022

Odsłon: 1199

 

Wielu ludzi w Polsce zbulwersowała polityka historyczna prowadzona na Ukrainie po przewrocie politycznym w 2004 roku, w dobie prezydentury Wiktora Juszczenki (2005–2010), a zwłaszcza po przewrocie politycznym z 2014 roku w okresie rządów Petra Poroszenki (2014–2019).
Oczywiście wśród zbulwersowanych nie było – przynajmniej oficjalnie – znacznej części polskich elit politycznych i medialnych, które uważały i uważają, że należy wspierać każdą Ukrainę, o ile jest antyrosyjska, a polskiej opinii publicznej tłumaczą, że kult UPA na Ukrainie ma charakter jakoby tylko antyrosyjski (co jest w porządku?), a nie antypolski.
Niemniej jednak wielu tzw. szarych obywateli polskich bulwersowała i bulwersuje obecność w przestrzeni publicznej Ukrainy miejscami obłędnego kultu OUN i UPA, w tym licznych pomników czołowych nacjonalistów ukraińskich, odpowiedzialnych za ludobójczą czystkę etniczną na Wołyniu i w Małopolsce Wschodniej. Oburza ich narracja historyczna zakłamująca historię nacjonalizmu ukraińskiego, negująca faszystowski charakter jego ideologii oraz ciemne strony jego historii.

Tak zwani szarzy obywatele mieli prawo być zbulwersowani tym, że np. w tym samym czasie, gdy minister stanu Krzysztof Szczerski mówił publicznie o wspieraniu przez Polskę „europejskiego wyboru Ukrainy”, na Ukrainie w szokujący sposób pokazano, jak ten „europejski wybór” wygląda. 5 marca 2015 roku miały tam miejsce pierwsze po „rewolucji godności” państwowe obchody 66. rocznicy śmierci Romana Szuchewycza – hitlerowskiego kolaboranta, twórcy i dowódcy Ukraińskiej Powstańczej Armii, czołowego inspiratora i organizatora ludobójstwa wołyńsko-małopolskiego.
W następnych latach też odbywały się podobne uroczystości ku czci tej i innych czołowych postaci OUN i UPA, w których zawsze brały udział nie tylko władze państwowe i samorządowe oraz duchowieństwo, ale i młodzież szkolna, ubrana w czarne koszule i czerwone krawaty (barwy banderowców), maszerująca z czerwono-czarnymi flagami OUN-B oraz portretami Bandery i Szuchewycza, śpiewająca banderowskie pieśni.

Faszyzacja na Łotwie

Taka faszyzacja przestrzeni publicznej nie jest jednak rzeczywistością tylko i wyłącznie Ukrainy. Ma miejsce także na Łotwie, gdzie 16 marca obchodzony jest dzień pamięci Ochotniczego Legionu Łotewskiego Waffen-SS, utworzonego 16 marca 1943 roku. Do obchodów tych dochodzi pomimo protestów części opinii publicznej, a nawet – jak w 2015 roku – negatywnego stanowiska premiera Łotwy Marisa Kučinskisa. Władze Rygi z reguły wydają na te uroczystości pozwolenia. Tzw. marszów pamięci Legionu Łotewskiego Waffen-SS nie powstrzymują też protesty międzynarodowe.

Podczas drugiej wojny światowej po stronie III Rzeszy walczyło około 150 tysięcy Łotyszy. Służyli oni w Ochotniczym Legionie Łotewskim Waffen-SS, składającym się z 15 i 19 Dywizji Grenadierów Waffen-SS (1. i 2. łotewska), Łotewskim Legionie Luftwaffe, dywizjach niemieckich oraz batalionach policyjnych19. Popełnili wiele zbrodni wojennych. Jedną z nich była zbrodnia w Podgajach, 2 lutego 1945 roku. Podczas walk na Wale Pomorskim, esesmani z grupy bojowej „Elster” – wchodzącej w skład 15 Dywizji Grenadierów Pancernych Waffen-SS „Lettland” (1. łotewskiej) – dokonali w Podgajach (niem. Flederborn) zbrodni na 32 jeńcach z 3 pułku piechoty 1 Dywizji WP, których związali drutem kolczastym i spalili żywcem w stodole. Marsze ku czci łotewskich esesmanów są organizowane w Rydze regularnie od 1990 roku. W 1998 roku rząd Łotwy ustanowił święto narodowe w rocznicę powstania Legionu Łotewskiego Waffen-SS. W 2000 roku, po międzynarodowych protestach obniżono rangę tego święta do narodowego dnia pamięci.

W Estonii, na Litwie, w Chorwacji…

Nie inaczej jest w sąsiedniej Estonii. Tam z kolei podobnym świętem jest 28 sierpnia – rocznica rozpoczęcia przez niemieckie władze okupacyjne w 1942 roku werbunku do Estońskiego Ochotniczego Legionu Waffen-SS, który po wielu zmianach organizacyjnych przybrał ostatecznie formę 20 Dywizji Grenadierów Waffen-SS (1 estońskiej). Brała ona udział w walkach pod Narwą oraz na Dolnym Śląsku i w Czechach. Przedtem jednak estońscy esesmani uczestniczyli w akcjach antypartyzanckich na zapleczu
frontu wschodniego, popełniając masowe zbrodnie na ludności cywilnej. Dowodził nimi wówczas SS-Obergruppenführer Erich von dem Bach-Zelewski, późniejszy kat powstańczej Warszawy.
Niezależnie od 30 tysięcy Estończyków służących w Waffen-SS, dalsze tysiące służyły w pułkach straży granicznej SS, niemieckiej policji porządkowej i Wehrmachcie.

Na Litwie kultem otaczany jest tzw. Legion Plechavičusa (Litewski Korpus Lokalny – LVR) – zbrodnicza formacja kolaboracyjna w służbie III Rzeszy, a na Ukrainie 14 Ochotnicza Dywizja Grenadierów Waffen-SS „Galizien” (1. ukraińska), której rocznica utworzenia (27 kwietnia 1943 roku) jest od lat hucznie świętowana we Lwowie i innych miastach zachodniej Ukrainy. Gloryfikacja dywizji SS-Galizien, obok gloryfikacji OUN-UPA, stała się fundamentem, na którym w okresie prezydentury Wiktora Janukowycza i Petra Poroszenki budowano tożsamość narodowo-polityczną Ukrainy. Wreszcie na Litwie, Łotwie i w Estonii krzewi się kult tzw. „leśnych braci” (tamtejszych żołnierzy wyklętych), czyli antykomunistycznej partyzantki z lat 1944–1953, złożonej niejednokrotnie z byłych esesmanów i kolaborantów hitlerowskich.

W Chorwacji tamtejsza prawica od początku lat 90. XX w. czci ustaszy. Jak zauważył red. Ziemowit Szczerek: „Chorwacja to kolejny środkowoeuropejski kraj, w którym wykładnia „godności narodowej” znajduje się w pieczy rządzącej partii i wszelkiej maści nacjonalistów”.

Faszyzm przechodzi

Czy kult OUN-UPA na Ukrainie, formacji SS w Estonii, na Łotwie i Ukrainie, formacji kolaboracyjnych na Litwie oraz ustaszy w Chorwacji nie stoi w sprzeczności z wartościami europejskimi, do których odwołuje się Unia Europejska? Stoi. Faszyzacja przestrzeni publicznej tych krajów jest jednak tolerowana przez Zachód, a zwłaszcza przez USA. Warto zwrócić uwagę, co łączy kult wymienionych formacji. To antykomunizm i antysowietyzm (antyrosyjskość).

Ukraina oraz państwa bałtyckie są krajami peryferyjnymi szeroko rozumianego świata euroatlantyckiego i od 2014 roku odgrywają kluczową rolę w polityce amerykańskiej, nastawionej na polityczno-ekonomiczną penetrację obszaru poradzieckiego oraz wbijanie klina pomiędzy Unię Europejską i Rosję. Do ich peryferyjnego, ale zarazem frontowego, znaczenia w polityce amerykańskiej zostały dostosowane ich polityki historyczne. W sytuacji geopolitycznej, w jakiej znajdują się te kraje, istotne jest stałe podtrzymywanie nastrojów antyrosyjskich oraz dostarczanie tamtejszym władzom takiej ideologii historycznej, która nie będzie miała jakiegokolwiek związku z tradycją radziecką i lewicową. Mało tego – będzie negowała tę tradycję i uniemożliwiała wykreowanie alternatywy geopolitycznej i gospodarczej.
Temu służy odpowiednie preparowanie historii oraz kult faszystowskich
formacji i organizacji na Ukrainie, w Chorwacji i w krajach bałtyckich. Natomiast w Polsce w ten sam nurt wpisuje się kult tzw. żołnierzy wyklętych, których oczywiście par excellence nie można nazwać faszystami. Pełni on jednak podobną funkcję. Jest mianowicie elementem propagandy totalnie dyskredytującej PRL.

I Polska w tym towarzystwie

Ta dyskredytacja wynika nie tylko z tego, że Polska po 1989 roku jest budowana na negacji PRL-u, ale także z tego, że potencjalnie krytyczne nastroje wobec projektu III/IV RP najlepiej pacyfikować przez obrzydzanie – zwłaszcza młodemu pokoleniu – przeszłości z lat 1945–1989. Uczestnicy polskiego podziemia antykomunistycznego znaleźli się na płaszczyźnie politycznej w jednym szeregu z UPA, litewskimi szaulisami oraz łotewskimi i estońskimi esesmanami, nie dlatego, że tak jak tamci byli jawnymi faszystami, ale dlatego, że propaganda kreowana przez IPN i PiS tam ich postawiła. A Polskę postawiła równocześnie w gronie państw pokonanych w drugiej wojnie światowej.

Zamiast pokazać złożoność ówczesnej sytuacji politycznej, różnorodność postaw i skomplikowanych losów oraz tragizm wyborów moralnych, zamiast wyciągnąć z tej bolesnej lekcji historii jakieś wnioski na przyszłość stworzono infantylny mit o żołnierzach wyklętych i niezłomnych. Bo nie o wnioski z historii tu chodzi, ale o mit właśnie. Mit ten ma dwa główne cele: podtrzymywanie wrogości do utożsamianej z ZSRR Rosji oraz dyskredytowanie PRL-u i wymazywanie go z historii – by nie można się było do niego odwoływać, by nie mógł być odniesieniem dla rzeczywistości stworzonej po 1989 roku. Ważną rolą tego mitu w polityce wewnętrznej
jest również pacyfikowanie opozycji politycznej poprzez etykietowanie osób zdobywających się na krytykę takiej peryferyjnej polityki historycznej określeniami typu „postkomuna”, „lewacy”, „rosyjska agentura wpływu” itp.

Kreowanie członków polskiego podziemia antykomunistycznego na „niezłomnych bohaterów”, którzy ponoć jako jedyni zajęli właściwą postawę polityczną po 1945 roku, jest takim samym zabiegiem ahistorycznym jak kreowanie UPA na narodową partyzantkę ukraińską (podczas gdy było to tylko zbrojne ramię OUN-B), walczącą nie tylko z ZSRR, ale podobno też z Niemcami, czy kreowanie estońskich, łotewskich i ukraińskich formacji SS oraz litewskich formacji kolaboracyjnych na obrońców Europy przed „sowiecką zarazą”.

Ahistoryczny kult podziemia antykomunistycznego w Polsce, połączony z tezą, że Polska w 1945 roku jakoby przegrała wojnę i przeszła pod drugą okupację, ma daleko idące konsekwencje historyczno-polityczne. Najważniejszą z nich jest ta, że Polska automatycznie wypisuje się ze zwycięskiej koalicji antyhitlerowskiej i wchodzi do obozu pokonanych kolaborantów III Rzeszy, gdzie zajmuje miejsce obok nacjonalistów ukraińskich, faszystów estońskich, litewskich i łotewskich oraz chorwackich ustaszy. Widać to było doskonale podczas uroczystości 70. rocznicy zakończenia drugiej wojny światowej, zorganizowanych 7 maja (sic!) 2015 roku na Westerplatte, gdzie prezydent Bronisław Komorowski zaprosił prawie wyłącznie przedstawicieli krajów, które były kolaborantami III Rzeszy i drugą wojnę światową rzeczywiście przegrały.
Bohdan Piętka

Jest to fragment książki Bohdana Piętki Kłamstwa o historii wydanej przez Fundację Oratio Recta, której recenzję zamieszczamy w tym numerze.
Wyróżnienia i śródtytuły pochodzą od Redakcji SN.

Autor: Anna Leszkowska

Opublikowano: 26 marzec 2019

Odsłon: 2102

Dzieje polskiej emigracji w okresie II wojny światowej znane są dość pobieżnie. W okresie PRL-u obowiązywał jednostronny obraz reakcyjnego rządu londyńskiego liczącego na konflikt Zachodu z ZSRR i powrót generała Władysława Andersa na białym koniu do Polski, która odzyska nie tylko swoje przedwojenne granice, ale i ustrój.

Wielu działaczy emigracyjnych przeczuwało jednak scenariusz powojennych dziejów naszej ojczyzny, zwłaszcza po sukcesach Armii Czerwonej pod Stalingradem i Kurskiem. Tyle, że nikt w 1943 roku nie miał wiedzy na temat ustaleń konferencji w Teheranie, na której Józef Stalin (1878-1953), Winston Churchill (1874-1965) i prezydent USA Franklin Delano Roosvelt (1882-1945) wstępnie porozumieli się co do przyszłego kształtu Europy. Niewielu działaczy Polski Podziemnej, może za wyjątkiem struktur związanych z Delegaturą Rządu na Kraj, miała świadomość ogromnych podziałów w łonie emigracyjnych działaczy różnych opcji politycznych, które w praktyce wykluczały wypracowanie wspólnej koncepcji walki o powojenną Rzeczpospolitą.
Wyniki negocjacji teherańskich zostały ujawnione dopiero w 1944 roku i stały się bezpośrednim powodem dymisji Stanisława Mikołajczyka (1901-1966), którego na stanowisku premiera zastąpił Tomasz Arciszewski (1877-1955). To jednak w niczym nie zmieniło rozbicia emigracji na koterie związane z partiami politycznymi, a nawet elit artystycznych.

Niedoszły prezydent

Zgodnie z konstytucją kwietniową z 1935 roku, prezydent Ignacy Mościcki (1867-1946) mógł wyznaczyć swego następcę. Sam został najpierw internowany w Rumunii, po czym władze tego kraju pozwoliły mu udać się do Szwajcarii, w czym niewątpliwie pomógł mu paszport tego kraju, który posiadał przez cały okres dwudziestolecia.
Jako zadeklarowany piłsudczyk desygnował na ten urząd ambasadora polskiego w Rzymie gen. Bolesława Wieniawę- Długoszowskiego (1881-1942), cieszącego się niechlubną sławą hulaki, który przed objęciem stanowiska w dyplomacji najchętniej spędzał czas w warszawskiej restauracji „Ziemiańska” przy stoliku skamandrytów.

Nie była to jednak cała prawda o generale. Ten zapalony kawalerzysta i lekarz okulista z wykształcenia znał, oprócz greki i łaciny, sześć języków nowożytnych, w tym francuski i włoski i miał pełne przygotowanie do pełnienia rozmaitych funkcji politycznych. Doskonale znał ministra spraw zagranicznych Włoch Galeazzo Ciano (1903-1944) i położył ogromne zasługi dla Polaków usiłujących przedostać się do Francji, do tworzącej się polskiej armii. Dzięki jego prośbom Włosi przymykali oko na całe rzesze polskich uciekinierów, którymi w znakomitej mierze byli zdemobilizowani żołnierze kampanii wrześniowej. Ponadto Włosi nie od razu wypowiedzieli nam wojnę i Wieniawa- Długoszowski przebywał w Rzymie do 1940 roku.
Przeciwko jego kandydaturze zaprotestowali jednak Anglicy i Francuzi, a także antysanacyjna grupa działaczy skupiona wokół gen. Władysława Sikorskiego (1881-1943), który szczerze nienawidził piłsudczyków od czasu przewrotu majowego w 1926 roku. Nie zapomniano mu, że piastując dowództwo VI Okręgu Korpusu Lwów wsparł wojska rządowe i w 1928 roku pożegnał się z wszystkimi stanowiskami w armii pozostając „do dyspozycji ministra spraw wojskowych”. Co więcej, w 1939 roku nie otrzymał żadnego przydziału wojskowego.
Prezydentem na uchodźstwie został zatem Władysław Raczkiewicz (1885-1947), bliski przyjaciel Mościckiego (należał do tzw. grupy zamkowej), wprawdzie również działacz sanacyjny (czterokrotny minister spraw wewnętrznych i wojewoda wileński w latach 30.), ale znacznie bardziej elastyczny od Wieniawy. Ponieważ premierem, Wodzem Naczelnym i Generalnym Inspektorem Sił Zbrojnych został Władysław Sikorski, Raczkiewicz został zmuszony do podpisania tzw. umowy paryskiej, na mocy której zrzekł się wielu swoich prerogatyw, które znacznie osłabiły jego pozycję i w rezultacie stał się polityczną marionetką.

Weryfikacja

Sikorski nie widział w szeregach tworzących się polskich jednostek wojskowych miejsca dla wielu byłych sanacyjnych oficerów. Z jego inicjatywy powołano do życia w Angers, w którym mieściła się siedziba rządu, specjalną komisję do zbadania „ostatnich zdarzeń w Polsce i ustalenia ich przyczyn”. Początkowo na jej czele stanął gen. Józef Haller (1873-1960), ale wkrótce powstała nowa komisja, której przewodniczył bardzo operatywny ludowiec Stanisław Kot (1885-1975). Rozpoczęła się iście inkwizytorska robota, której celem było zbadanie nie tylko przyczyn katastrofy wrześniowej, ale również ustalenie osobistej odpowiedzialności liderów sanacji i wytoczenie im procesu.
Szczególną zajadłością w tropieniu „sprawców klęski wrześniowej” i w ogóle wszelkiej maści nieprawomyślnych oficerów wykazał się Jan Stańczyk (1886-1953) z PPS, który postulował postawienie przez sądem wojskowym marszałka Edwarda Rydza- Śmigłego (1886-1941), a dla byłego ministra spraw zagranicznych Józefa Becka (1894-1944) i premiera Felicjana Sławoja- Składkowskiego (1885-1962) Trybunał Stanu.
Temu ostatniemu zarzucał nawet konszachty z wywiadem niemieckim oraz… zbudowanie obozu koncentracyjnego w Berezie Kartuskiej, chociaż ten powstał trzy lata przed objęciem przez niego funkcji prezesa rady ministrów, a jego inicjatorem był ówczesny premier Leon Kozłowski (1892-1944). Zresztą dekret o powstaniu tego miejsca odosobnienia i tak podpisał prezydent Mościcki. A że stosowano w nim tortury, to już zupełnie inna sprawa.

Pomysłodawca obozu okazał się nader nietuzinkową postacią. Po klęsce wrześniowej przeszedł piekło radzieckich więzień w Butyrkach, na Łubiance i w Lefortowie, ale udało mu się wydostać z ZSRR po podpisaniu układu Sikorski- Majski w lipcu 1941 roku.
Był profesorem archeologii i premierem w latach 1934-35. Nie wiadomo co skłoniło go do dezercji i przejścia na stronę niemiecką, gdyż jako naukowiec dowodził obecności Słowian we wschodnich landach na długo przed zajęciem tych ziem przez ludy germańskie. W 1942 roku wszczęte zostało wobec niego śledztwo i sąd podziemny skazał go zaocznie na karę śmierci za (rzekomą) dezercję. Tyle, że profesor przebywał już w Niemczech, gdzie prowadził badania, choć pod czujnym okiem Gestapo. W 1944 roku zginął podczas jednego z nalotów alianckich na Berlin.
Bereza Kartuska była tylko jednym z punktów zapalnych oskarżeń byłych oficerów. Komisja Kota oskarżała ich o sprzeniewierzanie ogromnych sum pieniędzy, jak w przypadku ministra Becka o 8 milionów złotych, którymi miał jakoby zasilać polskie podziemie, które nie podporządkowało się rządowi londyńskiemu.

W działaniach „komisji weryfikacyjnej” bardzo pomocny okazał się przedwojenny pułkownik awansowany do stopnia generała Izydor Modelski (1889-1962), przed wojną dowódca trzytysięcznej załogi w warszawskiej cytadeli. W 1926 roku jego oddział mógł przechylić szalę zwycięstwa na stronę rządową, ale brak zdecydowania sprawił, że jego podwładni zamknęli go w toalecie i w rezultacie wsparli Piłsudskiego. Za to zesłano go na stanowisko szefa Powiatowej Komendy Uzupełnień w Łunińcu, a w 1928 przeniesiono w stan spoczynku. Podobnie jak Sikorski mocno sfrustrowany, w rządzie w Angers, a następnie w Londynie pełnił funkcję II zastępcy ministra spraw wojskowych, a faktycznie odpowiadał za politykę kadrową ministerstwa. Podległo mu m.in. Biuro Rejestracyjne, weryfikujące wszystkich wojskowych przybywających do Francji i choć na jego czele stał płk Fryderyk Mally (1893-1984), to o wszystkim decydował jego wszechwładny szef.
Weryfikacja objęła wiele tysięcy wojskowych, choć w okresie późniejszym Sikorski złagodził swoje postępowanie, gdyż polskie jednostki wojskowe na skutek strat wymagały uzupełnienia.

Niechlubne obozy

Trudno znaleźć w podręcznikach historii choćby najmniejszą wzmiankę o obozach karnych Polskich Sił Zbrojnych, często porównywanych do obozów koncentracyjnych, a przynajmniej do cieszącej się złą sławą Berezy Kartuskiej.
Pierwsze więzienie, do którego kierowano ludzi związanych z sanacyjnym reżimem, eufemicznie nazwane Obozem Zbornym Rezerwy Oficerów, powstało w Cerizay we Francji. Jednak jego „pensjonariuszami” nie byli prominentni działacze sanacyjni internowani w Rumunii, czy skrzętnie omijający Angers, a ludzie drugiego i trzeciego szeregu, jak gen. Stanisław Rouppert (1887-1945), lekarz Piłsudkiego i prezes CWKS Legia, gen. Stanisław Kwaśniewski (1886-1956), prezes Ligi Morskiej i Kolonialnej czy por. Ludwik Łubieński (1912-1996), szef kancelarii ministra Becka. W sumie „gośćmi” było 69 oficerów.

Zdarzało się jednak, że trafiali do tego miejsca prawdziwi szubrawcy jak gen. Stefan Dąb- Biernacki (1890-1959), wsławiony przed wojną pacyfikacją wileńskich dziennikarzy i dwukrotny dezerter w kampanii wrześniowej. Tylko cudem uniknął sądu polowego. W Cerizay panowała jednak w rzeczywistości duża swoboda i oficerowie zajmowali prywatne kwatery i otrzymywali nawet niewielkie uposażenia.
Gorzej rzecz wyglądała po przeprowadzce do Wielkiej Brytanii. Oba obozy zostały zlokalizowane na wyspie Bute (zwanej także Wyspą Węży), nieopodal zachodnich wybrzeży Szkocji, gdzie panował surowy klimat, a warunki bytowe niemal spartańskie.

Pierwszy znajdował się w Rothesay i jego komendantem był gen. Bolesław Jatelnicki- Jacyna (1890-1972), drugi zaś w Tighnabruaich dowodzony przez pułkownika Władysława Spałka (1887-1977).
Na ile pogłoski o maltretowaniu więźniów były prawdziwe, trudno powiedzieć. Faktem jest, że ich korespondencja była cenzurowana, a bez specjalnej przepustki nie mogli opuszczać wyspy. Co więcej, władze emigracyjne przedstawiały osadzonych jako malwersantów, pijaków i wszelkiej maści dewiantów seksualnych, co miało zniechęcić miejscową ludność do utrzymywania z nimi kontaktów. Ten propagandowy zamiar nie do końca jednak się powiódł.

Najgorszym miejscem odosobnienia był jednak obóz dyscyplinarny w Shinafoot (na północ od Glasgow), w którym baraki otoczone były drutem kolczastym. Rządził w nim alkoholik i sadysta kapitan Korkiewicz osobiście maltretujący więźniów - nawet skutych czy nieprzytomnych. Tu dochodziło nawet do zabójstw jak w przypadku zastrzelenia szeregowca Edwarda Jakubowskiego przez wartownika, którego ten ponoć obraził. Ale ani on, ani jego szef, który stanął przed sądem w 1942 roku nie ponieśli z tego tytułu żadnych konsekwencji.

Obozy Sikorskiego straciły rację bytu mniej więcej w 1942 roku. Armia polska potrzebowała żołnierzy, a po śmierci ich pomysłodawcy 4 lipca 1943 roku nowe kierownictwo z premierem Stanisławem Mikołajczykiem i Naczelnym Wodzem Kazimierzem Sosnkowskim (1885-1969) nie widziało potrzeby kontynuowania niechlubnej tradycji.
Tarcia w łonie polityków trwały ciągle. Zapewne największą tragedią było powstanie warszawskie wywołane wbrew woli Naczelnego Wodza gen. Sosnkowskiego, a wskutek nadmiernych ambicji Komendanta Głównego AK gen. Tadeusza Bora- Komorowskiego (1895-1966) oraz szefa wywiadu AK Grzegorza Pełczyńskiego (1892-1985) i zastępcy Bora gen. Leopolda Okulickiego (1898-1946). Ten temat jest dość dobrze znany, choć interpretacje wybuchu powstania znacznie się różnią.

Podziały u skamandrytów

Dramatyczne podziały nie ominęły również twórców, czego jaskrawym przykładem może być rozpad skamandrytów, poetyckiego ugrupowania, które słynęło ze współpracy i wzajemnej zażyłości, publicznie okazywanej wieczorami w „Ziemiańskiej”, gdzie panowie na półpiętrze mieli swój stolik.
Poza Jarosławem Iwaszkiewiczem (1894-1980), który pozostał w okupowanej Polsce w swoim majątku w Stawiskach, pozostałym czterem: Julianowi Tuwimowi (1894-1953), Kazimierzowi Wierzyńskiemu (1894-1969), Antoniemu Słonimskiemu (1895-1976) i Janowi Lechoniowi (1899-1956) udało się opuścić kraj. Dołączył do nich również Mieczysław Grydzewski (1894-1970) osoba arcyważna, gdyż przed wojną jako wydawca „Wiadomości Literackich” w znacznej mierze przyczynił się do ich sukcesu.
Początkowo znaleźli się w Brazylii dzięki Tuwimowi, który w Lizbonie wystarał się o wizy tego kraju u nadzwyczajnego ambasadora, którym był znany brazylijski poeta Olegário Mariano. Potem los rzucił Lechonia, Wierzyńskiego i Tuwima do USA, a Grydzewskiego i Słonimskiego do Wielkiej Brytanii. Pierwszy rozdźwięk nastąpił wśród „amerykańskiej trójki”. Lechoń i Wierzyński uważali Stalina za jednego z dwóch grabarzy Polski, ale dopuszczali możliwość taktycznego sojuszu z Rosjanami w zamian za gwarancję zachowania przedwojennych granic i suwerenności ustrojowej.
Tuwim z kolei wydawał się zafascynowany radzieckim modelem władzy, co było paradoksem zważywszy, że przed wojną radził sobie ze wszystkich skamandrytów najlepiej finansowo i jego apanaże dochodziły do sumy 4 000 złotych, co przy niezłej urzędniczej pensji rzędu 150- 200 złotych było prawdziwym majątkiem. Można tylko domniemywać, że jego naiwna wiara wynikała z kompletnej niewiedzy na temat „ustroju powszechnej sprawiedliwości”. W Londynie do podobnego sporu doszło pomiędzy Grydzewskim i Słonimskim, który również przejawiał skłonność do lewicowych poglądów.

Do Polski Ludowej powrócili Tuwim i Słonimski. Pierwszy stał się uznanym poetą i jak na owe czasy pławił się w luksusie, zajmując willę w Aninie przy ul. Zorzy 17 (później zamieszkał w niej i zginął były premier Piotr Jaroszewicz), a także posiadał mieszkanie przy Nowym Świecie. Słonimski również otrzymał od władz mieszkanie i początkowo kierował sekcją literatury międzynarodowej w UNESCO, a następnie został dyrektorem Instytutu Kultury Polskiej w Londynie podporządkowanego nowej władzy.
Konsekwencją decyzji obu panów było całkowite zerwanie z nimi kontaktów przez Grydzewskiego i literatów pozostających na obczyźnie. Nawet jego późniejsza zmiana poglądów i życzliwość dla opozycji nie poprawiła za bardzo jego notowań na Zachodzie.
Największą karierę w PRL zrobił Jarosław Iwaszkiewicz, który przez ponad 20 lat był prezesem Związku Literatów Polskich, a władze radzieckie uhonorowały go Międzynarodową Leninowską Nagrodą Pokoju.
Lechoń i Wierzyński pozostawali w bliskich kontaktach przed długie lata. Pierwszy z nich założył Polski Instytut Nauki i Sztuki w Stanach Zjednoczonych i dużo udzielał się w polonijnych periodykach. Jednak tęsknota za ojczyzną i pogłębiająca się depresja stały się przyczyną jego samobójczej śmierci w 1956 roku.
Wierzyński przeprowadził się do Londynu i aż do śmierci współpracował z „Wiadomościami” Grydzewskiego, które były kontynuacją przedwojennych „Wiadomości Literackich”.
A politycy? Po śmierci Augusta Zaleskiego w 1972, następcy prezydenta Raczkiewicza spory na emigracji ucichły, ale w tym czasie już nikogo specjalnie nie interesowały.
Leszek Stundis